Demografia

Populacja

Trudno powiedzieć, jak kiedyś zmieniała się liczba mieszkańców Maroka, bo pierwszy powszechny spis ludności zrobili dopiero Francuzi w okresie Protektoratu - w 1952 roku. Wówczas kraj ten zamieszkiwało ok. 7,5 mln obywateli. Kolejny spis powszechny, który się odbył 20 lat później (w 1972 roku), wykazał już prawie 16 mln osób. W kolejnym spisie przeprowadzonym 22 lata później (1994 rok) – Marokańczyków było już 26 mln. Ostatni spis powszechny miał miejsce w 2014 roku; wynikało z niego, że na terenie tego kraju mieszkało już około 35 mln osób. Obecnie podaje się oficjalnie, że w Maroku mieszka 38 mln ludzi. Z powyższych danych można wyciągnąć dwa istotne wnioski: Po pierwsze, w drugiej połowie XX wieku nastąpił ogromny przyrost liczby mieszkańców - w ciągu 70 lat liczba ludności wzrosła prawie pięciokrotnie. I przyrastała o 10 milionów w ciągu mniej więcej dwóch dekad. Dopiero obecnie tempo przyrostu wyraźnie przyhamowało. Drugi wniosek je taki, że społeczeństwo Maroka jest w ogólności dość młode. Na początku XX wieku ponad 25% populacji stanowili nieletni, co przed rządem marokańskim stawiało duże wymagania odnośnie edukacji i miejsc pracy. Obecnie odsetek nieletnich sięga 20%, co nadal jest wysoką wartością. Wielu młodych Marokańczyków nie może znaleźć pracy - stopa bezrobocia wśród osób w wieku 15-24 lata wynosi ponad 30%! Nie ma się więc co dziwić, że większość młodych osób chciałaby wyemigrować - najlepiej do Unii Europejskiej, ale legalnie jest to bardzo trudne. Choć dzięki związkom pomiędzy Marokiem a Francją i Hiszpanią sprzed niecałych 100 lat (okres Protektoratu) to właśnie tam, jeśli już, trafiają Marokańczycy. Niektórzy młodzi wyjeżdżają dorobić sobie w Turcji, z którą Maroko ma umowę o ruchu bezwizowym. Ale na tym legalne możliwości się właściwie kończą. (Umowa o ruchu bezwizowym jest też z Brazylią, ale tam chyba nikogo nie ciągnie.)

Do czasu uzyskania przez Maroko niepodległości w 1956 roku, kraj ten był całkowicie rolniczy. Na wsi mieszkało wówczas 75-80% mieszkańców. Po dziesiątkach lat uprzemysłowienia i stopniowej urbanizacji, obecnie na wsi mieszka już tylko 40% Marokańczyków, a 60% w miastach. Szacuje się, że w sześciu największych miastach Maroka, które obejmują Casablankę, Rabat, Fez, Marrakesz, Tanger i Agadir, mieszka około 10-11 milionów ludzi - prawie 30% całej ludności kraju.

W połowie ubiegłego wieku 90% dorosłych było analfabetami! W 2010 roku nadal prawie 40% Marokańczyków nie potrafiło czytać, pisać i rachować. Obecnie podaje się, że analfabetami jest niecałe 30% społeczeństwa. Analfabetyzm związany jest więc głównie ze starszymi pokoleniami, zwłaszcza kobiet. W przeszłości o edukacji pań nikt za bardzo nie myślał i się tym specjalnie nie przejmował. Więcej o tym w rozdziale poświęconym językom.

Podział etniczny

Berber w tradycyjnym nakryciu głowy.
Maroko, oaza Erfoud na Saharze. Foto: dreamstime.com

Podział marokańskiego społeczeństwa związany z przypisaniem do konkretnej kultury i ew. miejsca pochodzenia, obejmuje właściwie dwie grupy etniczne:

Na podstawie spisów powszechnych przyjmuje się, że 65% Marokańczyków to osoby związane z kulturą arabską, a 33% to osoby związane z kulturą berberyjską. Te pozostałe 2%, to Żydzi mieszkający w Maroku i Europejczycy, którzy mieszkają tutaj na stałe (głównie Francuzi, Hiszpanie, Portugalczycy) oraz dawni mieszkańcy Algierii, Senegalu oraz Mali. Badania genetyczne wykazały jednak, że pod względem genetyki jest zupełnie odwrotnie: 65% populacji ma w sobie gen, który uznano za berberyjski (chociaż to też nie jest taka prosta, jednoznaczna sprawa), a 33% to osoby, o których można powiedzieć, że ich przodkowie przybyli z Półwyspu Arabskiego.

To wszystko jest tak skomplikowane, bo wynika z faktu, że obecna struktura etniczna, to rezultat wielkich migracji ludzi, mających miejsce przez ostatnie 3000 lat - z basenu Morza Śródziemnego, w tym z Europy, terenów dzisiejszej Palestyny, Libii, Izraela i Iranu. Przykładowo kres panowaniu rzymskiemu na tych terenach zadali w V wieku n.e. Wandalowie, grupa plemion wschodniogermańskich. Po stu latach funkcjonowania tu państwa Wandalów, zostali oni wchłonięci przez lokalne społeczności, a geny się wymieszały. (Po Wandalach krótko tymi terenami rządzili Bizantyjczycy [VI w.], ale ostatecznie ulegli Arabom [VII w.].)

Flaga berberyjska z symbolem „zi” (yaz): ⵣ

Rezultatem tych migracji są np. wpływy germańskie w językach berberyjskich, a także trudność w określeniu standardu urody dla wszystkich Berberów. Są więc Berberowie, którzy mają jasne oczy (niebieskie albo zielone), jasną karnację, szatyni, blondyni, a nawet rudzi. Są też tacy o ciemnej karnacji skóry, ciemnych oczach i lekko kręconych ciemnych włosach. Należy więc pamiętać, że pomimo iż Maroko leży w Afryce, to zarówno Berberowie, jak i Arabowie zaliczani są do rasy europeidalnej (kaukaskiej), którą kiedyś nazywało się „rasą białą”, ale teraz nie jest to poprawne politycznie. Dopiero poniżej Sahary, Afrykę zamieszkują osoby rasy negroidalnej (kiedyś nazywanej „czarną”). Mieszkańcy Maroka (i innych krajów północnej Afryki) są więc blisko „spokrewnieni” z Europejczykami.

Berberowie

Berberowie są uważani za rdzenną ludność Północnej Afryki. Informacje o Berberach w Egipcie pochodzą już sprzed 5000 lat, w Maroku - sprzed 3000 lat. O Berberach wspominali Fenicjanie, starożytni Grecy i Rzymianie. Określali oni inne nacje, grupy plemion, które nie posługiwały się ich językami barbarzyńcami, czyli łac. „barbaros” - stąd już krótka droga do Berberów. (A słowo barbarzyńca wzięło się zapewne z tego, że ci obcy nie mówili „normalnie”, tylko: bar-bar-bar.) Sami Berberzy nazywają siebie Amazight, Tamazight – co oznacza „osoby wolno urodzone”, „szlachetnie urodzone”, ale też tym słowem określa się język berberyjski. W obu nazwach pojawia się dźwięk „zi” (yaz) - przedostatniej litery alfabetu berberyjskiego (Tifinagh): ⵣ. Stąd litera ⵣ stała się głównym symbolem Berberów, spotykanym w formie ozdób (zawieszek, biżuterii, wyszyta na tkaninach, sandałach itp.), a także na fladze berberyjskiej. Niebieski pas na górze symbolizuje Morze Śródziemne, zielony poniżej - tereny nawodnione, uprawne na północy kontynentu, a żółty pas na dole - Saharę.

Berberzy nigdy nie stworzyli jakiegoś zunifikowanego państwa, były to raczej różne grupy plemion rozproszone na terenach północnej Afryki. Wyjątkiem może być Numidia, która krótko istniała w II-I w. p.n.e. na terenie północnej Algierii (obok bardziej na zachód położonej Mauretanii). A także berberyjska Republika Rifu w Maroku, która trwała tylko 5 lat (1921-1926). Najważniejsze grupy Berberów to: Rifenowie (zamieszkujące góry Rif w Maroku), Kabylowie (na wybrzeżu Morza Śródziemnego, głównie w Algierii), Tanhadża (inaczej: Sanhadża lub Zenaga - koczownicy, pasterze, spotykani na południu kraju, a także we wschodnim i środkowym Atlasie Wysokim i Atlasie Średnim), Masmuda (prowadzący osiadły tryb życia w zachodnim Atlasie Wysokim i Antyatlasie) oraz Zenata / Zanata (we wschodniej części Maroka – pasterze, myśliwi). Najbardziej znanymi Berberami są Kabylowie: piłkarz, a obecnie trener – Zinedine Zidane oraz francuska aktorka Izabelle Adjani.

Nie istnieje coś takiego jak jednolity język berberyjski. Nazwa ta odnosi się raczej do całej rodziny języków berberyjskich, zwłaszcza do ich północnej gałęzi używanej w Maroku, Saharze Zachodniej, północnej Algierii i w Tunezji. Języki te oparte są głównie na przekazie ustnym, ale wykorzystują też pismo wywodzące się ze starożytnego pisma staroberberskiego. W 2004 roku do szkół państwowych w Maroku wprowadzono naukę zunifikowanego języka berberyjskiego, który jest nazywany tamazight. Miało to na celu nie tyle poprawienie komunikowania się, a raczej zachowanie, utrzymanie znajomości zapisu i czytania alfabetu berberyjskiego: Tifinagh. Berberowie nie mają bowiem żadnej literatury, dzieł typu Dziady czy Pan Tadeusz, które pomagałyby w zachowaniu tradycji pisanej języka. Jedynym wyjątkiem jest Koran, przetłumaczony na język berberyjski ok. VIII-IX w. n.e. (szkoły koraniczne w Maroku bazują jednak na oryginalnym zapisie w j. arabskim)

Zanim w I w. n.e. na terenie Maroka nie pojawili się Żydzi propagujący judaizm, później chrześcijanie, a w II połowie VII w. Arabowie, Berberowie wyznawali religie politeistyczne, animistyczne. Kulty te związane były z duchami i bóstwami przyrody (wiatrem, oceanem, górami, lasami) oraz Księżycem i Słońcem.
Podboje arabskie od VII do XII wieku doprowadziły do isalmizacji i arabizacji Maghrebu (Maroko, Algieria, Tunezja i część Libii) i obecnie islam jest tu podstawową religią i fundamentem kultury.