Arabowie podbili tereny dzisiejszego Maroka w 703 roku, przynosząc ze sobą nową religię - islam. Początkowo islamizacja spotkała się z oporem berberyjskich plemion, które miały swoje tradycyjne wierzenia politeistyczne, niektórzy byli już chrześcijanami, a inni wyznawali judaizm. Część Berberów była zmuszona do przyjęcia islamu, choć nie można tego uznać za masowe przymuszanie, a raczej pragmatyczne podejście do najeźdźców. W 788 roku do Maroka dotarł potomek (w 5. pokoleniu) kalifa Alego ibn Abi Taliba, zięcia proroka Mahometa, przez wielu muzułmanów (w szczególności szyitów) uważanego za najważniejszą po Mahomecie postać islamu. Mahomet nie miał syna i o schedę po nim walczyły dwa ugrupowania - właśnie kalifa Alego (szyici) oraz drugie, związane z ojcem drugiej żony proroka Mahometa (sunnici). To drugie ugrupowanie wygrało, jednak przez wiele kolejnych pokoleń potomkowie od strony proroka Alego póbowali tworzyć schizmy, podziały, dążąc do przejęcia władzy. Po jednym z takich nieudanych powstań przeciwko sunnickim Abbasydom, jego religijny przywódca - Idris - został wypędzony z Bagdadu i znalazł schronienie w północno-zachodniej Afryce, w mieście nazywanym wtedy przez Arabów Walili, a które wcześniej było rzymskim Volubilis. Tam przyjęły go plemiona berberyjskie, wśród których propagował islam szyicki, stając się ich przywódcą duchowym i świeckim.
W 789 r. 50 km na wschód od Walili, Idris rozpoczął budowę nowego miasta - tak powstał Fas, dzisiaj znane jako Fez. Idris I panował tylko 3 lata - zginął otruty przez wysłanników sunnitów. W 809 roku jego syn ze związku z Berberyjką - Idris II - uczynił Fez stolicą zachodniego Maghrebu. Zbudował pałac sułtana, meczety, kamienne domy oraz resztę zabudowań medyny. Pierwszemu sułtańskiemu marokańskiemu miastu szybko zaczęło przybywać mieszkańców, więc rozszerzało swoje granice i nabierało coraz większego znaczenia. Osiedlili się tu uchodźcy z Kordowy (obecna Cordoba w Andaluzji) i z Kairuanu (w obecnej Tunezji), a wśród nich świetni rzemieślnicy i ludzie wykształceni, co doprowadziło do rozkwitu tkactwa, farbiarstwa, garbarstwa i ceramiki, ale też nauki i kultury. Za sprawą tych przybyszów nastąpił gwałtowny rozwój Fezu - przy meczecie powstała pierwsza marokańska medresa, czyli muzułmańska uczelnia - Al-Karawijjin - poświęcona głównie nauczaniu Koranu (potocznie: „szkoła koraniczna”). Fez szybko wyrastał na ośrodek nauki, kultury i edukacji. (Swojej renomy nie utracił nawet po przeniesieniu w XII wieku stolicy sułtanatu do Marrakeszu.)
Sułtanat ze stolicą w Fezie (dopiero później zaczęto używać nazwy Maroko, zapewne od nazwy kolejnej stolicy - Marrakeszu) był pierwszym państwem islamskim w regionie Maghrebu. Pod koniec panowania Idrisa II jego granice wykraczały już poza góry Atlas, obejmując obszar między rzeką Szalif w dzisiejszej Algierii, a Sus w południowym Maroku (okolice Agadiru). Choć była to monarchia, w której władza spoczywała w rękach sułtana, to faktyczne rządy były zdecentralizowane (zwłaszcza początkowo). Władcy musieli polegać na lokalnych plemionach berberyjskich, z którymi zawierali sojusze, i które wspierały ich rządy na prowincji. Ponieważ Berberowie wciąż stanowili główną siłę militarno-polityczną, to relacje między Idrysydami a Berberami były kluczowe dla stabilności państwa. Początkowo państwo Idrysydów miało luźną strukturę, ale w miarę rozpowszechniania islamu wśród Berberów udało się w pewnym stopniu zjednoczyć różne plemiona pod wspólnym sztandarem religijnym. Gospodarka sułtanatu opierała się głównie na rolnictwie, hodowli i handlu. Maroko, dzięki swojemu położeniu geograficznemu, pełniło rolę ważnego węzła handlowego, łączącego kraje Afryki Subsaharyjskiej, Bliskiego Wschodu oraz Europy. Idrysydzi rządzili Marokiem przez prawie dwa wieki, aż ich sułtanat stopniowo się osłabił w wyniku wewnętrznych konfliktów, rywalizacji plemion berberyjskich oraz nacisków zewnętrznych. Ostatecznie w 974 roku (lub 985?) dynastia Idrysydów została obalona, a ich państwo podzielone między siły lokalne i wpływy zewnętrzne.
Dynastia Idrysydów (założona jako arabska, ale już Idris II był w połowie Berberem) odegrała kluczową rolę w historii Maroka, kładąc fundamenty pod przyszłe państwo marokańskie i islamizację regionu. Ich dziedzictwo jest szczególnie widoczne w Fezie, który do dzisiaj pozostaje duchowym i kulturowym centrum Maroka. Idris I, jako założyciel pierwszej dynastii i męczennik (zabity przez wysłannika kalifa sunnickich Abbasydów), jest dla Marokańczyków postacią kultową. Do tego stopnia, że odwiedzenie jego grobu w górach na północ od Meknes, może zwalniać z obowiązku pielgrzymki do Mekki. Jednak większe zasługi w budowie podwalin Maroka należą się jego synowi - Idrisowi II, który również jest czczony przez wszystkich Marokańczyków, a w szczególny sposób - przez mieszkańców Fezu (gdzie ma swoje mauzoleum).
W połowie XI wieku, przywódca jednego z plemion berberyjskich z terenu obecnej Mauretanii (na południe od Maroka) - Jahja ibn Umar - wracając z pielgrzymki do Mekki, zatrzymał się w Kairuanie (innym ważnym mieście islamu, obecnie na terenie Tunezji), gdzie poznał świętego męża (marabuta), który wyłożył mu właściwe rozumienie islamu (bliższe pierwotnym zasadom tej religii). W drodze powrotnej towarzyszył mu jeden z najlepszych uczniów marabuta - Abdullah ibn Jasin. Obaj zaczęli nauczać Berberów, jednak ich nauki - dość surowe i wymagające - wielu słuchaczom nie spodobały się. Po śmierci ibn Umara, Berberowie zbuntowali się przeciwko uczniowi marabuta i ten musiał uciekać, chroniąc się na wyspie Tidra, leżącej u wybrzeży dzisiejszej Mauretanii, gdzie zbudował pierwszy ribat - warowny klasztor. W tym miejscu zaczął tworzyć się ruch religijny, który pod sztandarem właściwego rozumienia islamu parł przez tereny dzisiejszej Sahary Zachodniej, dochodząc do ziem obecnego Maroka. Nazywano ich al-Murabitun co oznacza „mieszkańcy ribatu” (klasztoru) - polska nazwa: Almorawidzi nie oddaje jednak w brzmieniu tego związku z ribatem.
Ruch religijny przekształcił się w dynastię o tej samej nazwie. Jeden z jej sułtanów - Jusuf ibn Taszfin - dotarł z wojskami do dobrze położonej pod względem strategicznym oazy (chronionej m.in. przez wysokie góry Atlas) i ok. 1060-1062 roku zdecydował o utworzeniu tu trwałej osady. Około 1068 roku Jusuf podbił Fez, a osada w oazie w krótkim czasie (ok. 1070 r.) przekształciła się w miasto Marrakesz - od berberyjskiego „amur n kush”, co oznacza „Ziemia Boga” lub „Kraina Boga”. (Niektóre źródła podają, że miasto w 1070 roku założył bratanek Jusufa - Abu Bakr ibn Umar.) Marrakesz szybko stał się ważnym centrum politycznym, religijnym i kulturalnym, a także głównym przystankiem na karawanowych szlakach handlowych, łączących Saharę z wybrzeżem Morza Śródziemnego. Prawdopodobnie też nazwa Marrakesz, poprzez jej zniekształcenia w różnych językach, nadała nazwę całemu państwu: Maroko. Syn Jusufa - Ali ibn Jusuf - na początku XII wieku zaczął otaczać miasto murami obronnymi, które w prawie niezmienionej formie przetrwały do naszych czasów. Z pierwotnego ksaru (warownego obozu wojskowego) w oazie, w kolejnych wiekach powstało tu warowne miasto - stolica potężnego państwa Almorawidów.
Z czasem Marrakesz stał się też strategicznym ośrodkiem wojskowym i handlowym, służącym jako baza operacyjna dla dalszych podbojów. Wojska Almorawidów przekroczyły Cieśninę Gibraltarską i zajęły część Półwyspu Iberyjskiego. Początkowo mieli tylko wspomóc w walce z chrześcijanami obecnych tam już władców islamskich, ale pozostali na dłużej, jednocząc muzułmańskie terytoria (taify) powstałe po upadku kalifatu Al-Andalus (w 1031 r.). Państwo Almorawidów sięgało wóczas od Al-Andalus (tak Arabowie nazywali Półwysep Iberyjski) na północy, po obecną Saharę Zachodnią i Mauretanię na południu oraz zachodnią część Algierii na wschodzie. Aby zarządzać tak wielkim sułtanatem, Almorawidzi musieli stworzyć silne władze centralne. Przyczynili się znacząco do krzewienia w północnej Afryce tzw. wysokiej cywilizacji muzułmańskiej, w tym m.in. rozkwitu stylu andaluzyjskiego w architekturze i rzemiośle. Zastąpili też islam szyicki zapoczątkowany przez Idrysydów, wprowadzając sunnicki, który panuje do dzisiaj.
Na początku XII wieku pojawił się tu nowy ruch religijny i polityczny - Almohadów, który miał na celu zreformowanie islamu w regionie. Wywodzili się oni z górskiego plemienia berberyjskiego Masmuda z Atlasu Wysokiego. W latach 1121–1147 Almohadzi podjęli walkę z Almorawidami, przejmując stopniowo coraz większe terytoria. W 1147 roku ostatecznie pokonali Almorawidów, zdobywając Marrakesz i stając się jedynymi władcami Maghrebu. Założyciel tej dynastii - sułtan Abd Al-Mumin - rozpoczął budowę w Marrakeszu nowego, wielkiego meczetu - al-Kutubijja. Abd al-Mumin w ciągu 30 lat ciągłych podbojów (podbił część Hiszpanii i obszary wschodniego Maghrebu) wyrósł z lokalnego przywódcy religijnego ruchu na najsilniejszego władcę w północnej Afryce. Jego wnuk Abu Jusuf Jakub al-Mansur (Jakub Zdobywca), znany też jako Mulaj Jakub objął tron w 1184 roku jako trzeci sułtan Maroka, tytułując się kalifem. Kalif był wielkim władcą i jednocześnie przywódcą religijnym, następcą proroka Mahometa. Rządził kalifatem, czyli odpowiednikiem zachodnioeuropejskiego cesarstwa, obejmującym znaczną część północno-zachodniej Afryki oraz Andaluzję. (W całej historii Maroka oprócz Jakuba al-Mansura jeszcze tylko dwaj jego poprzednicy próbowali uznawać się za kalifów.) Jakub al-Mansur podjął i dokończył przerwaną budowę meczetu al-Kutubijja, który w tamtym czasie stał się najwspanialszym domem modlitwy w całym świecie islamu.
Kalif Jakub al-Mansur planował przenieść stolicę państwa do Rabatu. W miejscu, gdzie obecnie stoi tam Kazba Al Udaja funkcjonował wcześniej Ribat, czyli ufortyfikowana twierdza/klasztor, przeznaczony dla takich mocno wkręconych w religię islamską wojowników (dziś można by ich nazwać: dżihadystami). Po podbiciu Andaluzji Al-Mansur zaczął nazywać to miejsce Ribat Al Fath czyli Klasztor Zwycięstwa. I pod taką nazwą zamierzał od podstaw zbudować nową stolicę kalifatu. Miało to być wielkie miasto, odpowiednik egipskiej Aleksandrii, więc duży obszar otoczył kilometrami murów obronnych, a w ich obrębie zaczął tworzyć przestrzeń administracyjną związaną z siedzibą kalifa. W 1195 roku rozpoczął budowę Meczetu Hassana - bliźniaczego do al-Kutubijja w Marrakeszu, którego budowa zbliżała się do finiszu. W tym samym roku pokonał w bitwie pod Alarcos króla Kastylii Alfonsa VIII, co było jego największym triumfem, a także ostatnim wielkim zwycięstwem Arabów w Hiszpanii. Kiedy zmarł 4 lata później, jego następcom zabrakło woli i środków na kontynuację budowy stolicy w Rabacie. Nieukończony Meczet Hassana do dziś jest symbolem wielkich możliwości i ambicji kalifa.
Almohadzi zbudowali wiele monumentalnych budowli, które do dziś są uważane za arcydzieła architektury islamskiej, wprowadzili też systematyczne zbieranie podatków i reformy administracyjne. Promowali naukę i filozofię, finansując tłumaczenia dzieł greckich i rzymskich na język arabski. Ich panowanie przyczyniło się do rozkwitu kulturalnego w Al-Andalus i Maghrebie. Klęska w 1212 roku z potężnymi siłami chrześcijańskimi w wielkiej bitwie pod Las Navas de Tolosa (jak na ironię - z tym samym królem Alfonsem VIII) była przełomowym momentem w historii Półwyspu Iberyjskiego - Arabowie (Maurowie albo Saraceni - jak ich nazywali Europejczycy) zostali ostatecznie wyparci z Zachodniej Europy (rekonkwista). Almohadzi utracili też dużą, wschodnią część swego imperium w Maghrebie i ich potęga zaczęła słabnąć.
Po upadku Almohadów jednolity dotąd Maghreb podzielił się na trzy odrębne państwa - zachodnie tereny, czyli obecne Maroko, znalazły się w rękach Marynidów. Pozostałe dwa państwa to Algieria i Tunezja - i taki podział przetrwał do naszych czasów.
W połowie XIII w. władzę w Maroku przejęli Marynidzi wywodzący się z grupy berberyjskich plemion Zanata, nomadów z Sahary, którzy już na początku XII w. toczyli walki z Almohadami we wschodnim Maroku. W 1248 roku pierwszy sułtan z tej dynastii Abu Jahja Abu Bakr przeniósł stolicę z powrotem do Fezu. Powstała nowa część miasta (Fes el-Jedid), ze wspaniałymi pałacami i rezydencjami, która stała się centrum administracyjnym sułtanatu. XIII-wieczny Fez był najbardziej zaludnionym miastem Afryki Północnej, a niektóre źródła podają nawet, że z liczbą mieszkańców między 200 a 300 tysięcy, był najludniejszym miastem świata (pewnie „zachodniego”, bo w tym czasie Chiny, za dynastii Song, były już bardziej rozwinięte). W 1269 roku Abu Jusuf Jakub, brat Abu Jahja Abu Bakra (wstąpił na tron zabijając krótko panującego bratanka) dokończył podbój całego Maroka. Marynidzi rozwinęli handel, szczególnie w rejonie Sahary i na wybrzeżu Atlantyku, zbudowali i utrzymywali karawanseraje (zajazdy, punkty wymiany towarów) oraz sieć dróg, które ułatwiały handel i komunikację. Rozwinęli gospodarkę rolną i rzemieślniczą, a także nawiązali korzystne sojusze z różnymi mocarstwami, zarówno w Europie, jak i w świecie islamskim.
W okresie 1275–1340 Marynidzi prowadzili świętą wojnę z chrześcijanami na Półwyspie Iberyjskim. W Afryce Północnej walczyli z berberyjskimi dynastiami wschodniego Maghrebu, bezskutecznie próbując odbudować imperium Almohadów. Ostatnie próby zjednoczenia Maghrebu podjął sułtan Abu Inan Faris (1351–1358), wielki miłośnik sztuki, lecz podobnie jak jego poprzednicy nie odniósł sukcesu. Z jego rozkazu powstała w Fezie szkoła koraniczna Bu Inania - to jedna z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych medres w Maroku. Słynie ze swojej bogatej architektury oraz licznych zdobień i uważana jest za jedno z najważniejszych osiągnięć architektury dynastii Marynidów. Po zabójstwie Abu Inan Farisa (ofiara dworskiego spisku) w 1358 roku nastąpił stuletni okres chaosu i anarchii w państwie, kiedy sułtani byli kontrolowani przez wezyrów z dynastii Wattasydów (Berberów z tej samej grupy plemion Zanata). Wezyrowie mieli decydujący wpływ nie tylko na politykę w kraju, ale też na wynoszenie na tron i odsuwanie od władzy kolejnych marynidzkich sułtanów. Ostatecznie państwo Marynidów upadło w 1465 roku, a władzę nad Marokiem przejęli Wattasydzi.
Pierwszym sułtanem z tego rodu został w 1472 roku Muhammad asz-Szajch al-Mahdi. O ile Wattasydzi mieli mocną pozycję w Fezie i innych miastach, to na prowincji władzę sprawowali przywódcy plemienni, którzy nie zaakceptowali ich zwierzchnictwa. Maroko za ich panowania było słabe, co wykorzystywały Hiszpania i Portugalia. Już za panowania pierwszego sułtana, Portugalczycy opanowali najważniejsze porty atlantyckie, w tym Tanger. Aby uniknąć walk na dwóch frontach (Portugalczycy na północy i Berberowie na południu), sułtan zdecydował się na zawarcie zawieszenia broni z Portugalczykami. Choć powstrzymał ich inwazję w północnym Maroku, to nie przeciwstawił się ekspansji na południu kraju – Portugalia zdobyła kontrolę nad handlem z Czarną Afryką. Działania kolejnego sułtana Muhammada al-Burtukaliego nie powstrzymały portugalskiej konkwisty. W 1492 roku po upadku Emiratu Grenady, do państwa Wattasydów przybyli żydowscy i muzułmańscy uchodźcy przed inkwizycją hiszpańską. W latach 1505–1510 na wybrzeżu północnoafrykańskim zaczęli umacniać swoje pozycje Hiszpanie. Jeszcze w 1497 roku zajęli opuszczoną Melillę, która do dzisiaj jest w ich rękach, jako eksklawa na terenie Maroka (podobnie jak przejęta 82 lata wcześniej Ceuta). Wattasydzi rozwinęli Fez jako centrum intelektualne i kulturalne, próbowali wprowadzić reformy administracyjne i wojskowe oraz centralizację władzy, ale nie było to zbyt skuteczne. Niewiele też pomogło nawiązanie kontaktów z Imperium Osmańskim, aby uzyskać wsparcie przeciwko wspólnym chrześcijańskim wrogom. Ustępstwa wobec Portugalii i ogólnie silna obecność chrześcijan w Maroku przysporzyły sułtanowi dalszych wrogów wśród plemion berberyjskich i przyczyniły się do wzrostu potęgi Saadytów, którzy w 1554 roku przejęli tron Maroka. (Wattasydzi zdołali przejściowo odzyskać tron w 1554 roku, jednak jeszcze w tym samym roku władzę w kraju objął saadycki sułtan Muhammad asz-Szajch.) I tak zakończyło się panowanie najsłabszej i najkrócej panującej dynastii marokańskiej. I ostatniej dynastii berberyjskiej - kolejne dwie bądą już powoływać się na pochodzenie wprost od proroka Mahometa.
Saadyci (albo Sadyci) to była arabska dynastia szarifijska (od szarifów, czyli potomków proroka Mahometa, co nadaje jej szczególne znaczenie w świecie muzułmańskim), pochodzenia marabuckiego (czyli od jakiegoś świętego męża islamskiego). Sami siebie nazywali Hasanidami (od Hasana, wnuka proroka Mahometa), ale w historiografii przyjęło się miano nadane im w XVII wieku przez ich wrogów i następców - Alawitów - twierdzących, że wywodzą się oni zaledwie od Halimy as-Sadijji, mamki Proroka 😀 Była to pierwsza dynastia arabska od czasu Idrysydów, po 6 wiekach panowania dynastii islamsko-berberyjskich. Saadyci zjednoczyli Maroko po trwającym od drugiej połowy XIV wieku rozbiciu dzielnicowym. Zreformowali administrację oraz podatki, utworzyli nowoczesną armię wyposażoną w broń palną i artylerię (podpatrzyli to u Turków osmańskich) oraz flotę wojenną. Oparli się zbrojnie Turcji i zlikwidowali większość enklaw portugalskich na wybrzeżu, w tym Santa Cruz do Cabo do Gué (Agadir) oraz Kasr al-Bahr (Safi). Saadyci byli również znaczącymi mecenasami sztuki i architektury.
W południowym Maroku, głównie w dolinie rzeki Sus, która uchodzi do Atlantyku koło Agadiru, Saadyci rozwinęli na wielką skalę uprawę trzciny cukrowej oraz produkcję cukru z przeznaczeniem na eksport do Europy (głównie do Anglii - nawet 300 ton rocznie!). Na rynkach europejskich handel cukrem nie musiał wówczas jeszcze konkurować z importem z Nowego Świata. Tradycje cukrownicze Maroka sięgają IX wieku!, ale dopiero Saadyci rozwinęli to na tak wielką skalę, czyniąc ją jednym z filarów gospodarki. Według polskiego badacza - Andrzeja Dziubińskiego, w 1563 roku w dolinie Sus działało 18 młynów do trzciny, napędzanych wodą - każdy z nich pozwalał na produkcję nawet 66 ton cukru rocznie. Młyny i destylarnie będące osobistą własnością sułtana były tak cenne, że strzegły ich liczne garnizony wojska. Mimo że Maroko korzystało już w tym czasie z pracy niewolników, to przy produkcji trzciny i cukru pracowali wyłącznie Berberowie.
Lata największej świetności dynastii przypadają na okres panowania Ahmada al-Mansura (Ahmada Zwycięzcy, 1578–1603). Jego władza przyniosła Maroku „złoty wiek” - dzięki mądrym rządom, sprawnemu zarządzaniu oraz bogactwu z handlu złotem, cukrem i solą, Maroko pod jego rządami stało się regionalną potęgą. Na stronach historii zapisała się bitwa pod Alcácer-Quibir (1578 r.), w której wojska marokańskie pokonały armię portugalską, a król Portugalii Sebastian I zginął. Zresztą nie tylko on - polegli wszyscy trzej naczelni dowódcy - oprócz króla Sebastiana: poprzedni sułtan, który sprzymierzywszy się z Portugalczykami próbował odzyskać tron, oraz obecny sułtan Abu Marwana Abd al-Malik, brat Ahmada al-Mansura. To wydarzenie zakończyło ambicje Portugalii w Maroku i umocniło pozycję Saadytów. Ahmad al-Mansur zastąpił brata na tronie Maroka i rozpoczął ekspansję na południe, w kierunku Afryki Subsaharyjskiej, wysyłając swoje wojska do zdobycia i kontrolowania bogatych terenów w rejonie Timbuktu (obecnie Mali), co pozwoliło mu zdobyć kontrolę nad handlem złotem i solą w tym regionie. W ten sposób sułtan uzupełnił lukę w budżecie po problemach związanych ze zbytem cukru. Kres potędze Saadytów położyła wielka epidemia dżumy w latach 1597–1608, podczas której zmarł Ahmad al-Mansur. Walki o sukcesję pomiędzy jego synami oraz rosnący chaos wewnętrzny doprowadziły do osłabienia władzy centralnej. Ostatecznie, w połowie XVII wieku, władzę w Maroku przejęli Alawici - kolejna dynastia szarifijska. W dwóch mauzoleach w Marrakeszu (jedno z nich można zwiedzać) znajdują się Groby Saadytów - marmurowe grobowce ponad 60 przedstawicieli tej dynastii, cel pielgrzymek wielu Marokańczyków.
Kiedy w 1603 roku zmarł sułtan Ahmad al-Mansur z dynastii Saadytów, dynastia ta podzieliła się na dwie linie panujące w Fezie i Marrakeszu, sprawujące tylko lokalną władzę, podczas gdy resztą kraju rządzili lokalni wodzowie plemion i przywódcy bractw islamskich. Po sześciu dekadach chaosu, w roku 1666, tron Maroka przejął inny ród szarifów, Alawici, wspierani przez Arabów, którzy przybyli na tereny Maroka za czasów Almohadów. Założyciel dynastii - Maulaj Raszid - zmobilizował ich do walki z Berberami. Po jego śmierci przez 12 lat (1672–1684) o tron spierali się jego krewni (syn i brat), próbując rządzić i z Fezu, i z Marrakeszu. Kolejny władca, brat Maulaja Raszida - Maulaj Isma’il - postanowił przenieść stolicę do pobliskiego Meknes, w którym wcześnej rezydował jako namiestnik, podczas gdy sułtanem w Fezie był jego brat. Być może dodatkową przyczyną przeniesienia stolicy był też fakt, że w Fezie i Marrakeszu nadal silną pozycję miał jego bratanek, aspirujący do sułtańskiego tronu po ojcu.
Pod rządami Mulaja Isma’il, które trwały wyjątkowo długo (55 lat), nastąpił gwałtowny rozwój gospodarczy Meknes i całego Maroka - rozkwitł handel z Europą, zwłaszcza z Francją i Wielką Brytanią. Udało mu się też odzyskać wiele nadmorskich miast okupowanych przez Anglię i Hiszpanię. Położył definitywny kres osmańskim próbom zdobycia wpływów w Maroku i ustawił Maroko na bardziej równych zasadach dyplomatycznych z mocarstwami europejskimi, częściowo zmuszając je do wykupu jeńców chrześcijańskich przetrzymywanych na jego dworze (jeńców, których wcześniej pojmali piraci i korsarze w służbie sułtana 😀). Wzmocnił też kazbę w Rabacie, obsadzając ją wojownikami Al Udaja. W Meknes rozpoczął budowę nowego monumentalnego miasta-pałacu (Heri al-Mansur) w południowej części starego miasta (do pracy zmuszono dziesiątki tysięcy chrześcijańskich niewolników). Odnowił też potężne mury i zbudował nowe monumentalne bramy, takie jak Bab Berda'in i Bab Khemis (rozpoczął budowę bramy Bab el-Mansour, ale dokończył ją jego syn). Zbudował także kilka kazb, czyli fortów garnizonowych w całym mieście, aby pomieścić swoje „stałe wojska” i pomóc chronić (i kontrolować) resztę miasta. Mimo wielu zasług, działania Mulaja Isma’il zapewniły mu reputację bezwzględnego i okrutnego tyrana, co stanowi pewien problemem dla historyków marokańskich. Jego prochy spoczywają obecnie w poświęconym mu mauzoleum w Meknes - które stało się ważnym celem pielgrzymek Marokańczyków. Po jego śmierci w 1727 r. rozgorzały zacięte walki o sukcesję do tronu między jego siedmioma synami, które doprowadziły do upadku potęgi państwa i anarchii. Meknes utraciło status stolicy (było nią zaledwie 55 lat), a potem doznało zniszczeń w wyniku tzw. „lizbońskiego” trzęsienia ziemi w 1755 r. (epicentrum pod stolicą Portugalii).
Dopiero za sułtana Mohammeda III (1757–1790) udało się na nowo zjednoczyć Maroko i skutecznie zreformować państwo. Wprowadził on administrację na wzór osmański, zreformował armię i ustanowił system podatkowy bazujący na importowych opłatach celnych w handlu morskim. Przebudował porty atlantyckie i wprowadził monopole na eksport towarów. Rolnictwo i handel stały się filarami gospodarki Maroka. By wzmocnić poparcie Marokańczyków dla zmian, remontował meczety na terenie całego kraju. Kolejni władcy starali się kontynuować politykę Mohammeda III i jednocześnie opierać kolonialnym dążeniom rywalizujących ze sobą mocarstw europejskich. Alawici inwestowali w rozwój infrastruktury, w tym budowę dróg, mostów i portów, co wspierało rozwój gospodarczy kraju. Utrzymywali też stabilność w regionie Maghrebu poprzez dyplomację i sojusze z innymi państwami muzułmańskimi. Aż do końca XIX wieku rządy Alawitów były silne i skutecznie opierały się zapędom kolonialnym Europejczyków. Dopiero śmierć Hassana I w 1894 roku i nieudolne rządy jego syna doprowadziły kraj do zadłużenia i upadku gospodarki, co bezwzględnie wykorzystali Francuzi i Hiszpanie.
W pierwszej połowie XX wieku Alawici musieli zmagać się z poważnym wyzwaniem, jakim było narzucenie Maroku protektoratu Francji i Hiszpanii (od 1912 do 1956 roku). Sułtanat został utrzymany lecz realną władzę sprawował francuski minister-rezydent, który odpowiadał przed rządem w Paryżu.
Protektorat to bez żadnych wątpliwości wyzysk kolonialny. Ale nie był on wyłącznie „złem” - Francuzi rozbudowali miasta według nowoczesnych wzorów europejskich, wybudowali infrastrukturę drogową i kolejową, rozwinęli rolnictwo, a także stworzyli przemysł wydobywczy i przetwórczy fosforanów, który stał się istotną dziedziną gospodarki.
I wszystko to potem pozostawili, więc po odzyskaniu niepodległości Marokańczycy nie musieli budować infrastruktury państwa od podstaw.
A dodatkowo inaczej niż we wszystkich innych koloniach, Francuzi stosowali tu formę kolonializmu nazywaną „kolonializmem miękkim” lub „kolonizacją przez współpracę” czego efektem było to, że nie byli oni znienawidzeni przez Marokańczyków, a okres protektoratu nie pozostawił aż tak trwałych urazów jak w innych krajach postkolonialnych.
To jednak jest temat na osobny rozdział
Więcej informacji o trzech ostatnich władcach z dynastii Alawitów, w tym obecnie panującym Mohamedzie VI, można znaleźć w rozdziale: Władcy Maroka.
