Historia Igrzysk Olimpijskich

Igrzyska starożytne

Uroczystościom religijnym w starożytnej Grecji towarzyszyły często festiwale (występy poetów, śpiewaków, aktorów) oraz zawody sportowe. Wśród wielu takich imprez, największą sławę zdobyły igrzyska odbywające się w Olimpii, ku czci Zeusa. Za mitycznego twórcę Igrzysk Olimpijskich uznaje się Pelopsa, syna herosa Tantala. Pelops zapragnął poślubić córkę króla Ojnomaosa - złotowłosą Hippodameję. Ojciec obiecał dać jej rękę temu kto zwycięży go w zawodach rydwanów. Jednocześnie groził, że przegranemu obetnie głowę. Pelops przystał na te warunki. Przekupił jednak woźnicę królewskiego, aby wyjął gwóźdź z koła królewskiego rydwanu. W czasie wyścigu pojazd rozpadł się, a król spadł na ziemię i zabił się. Woźnica zamiast nagrody został zrzucony przez syna Tantala ze skały. Opisany tu wyścig rydwanów odbywał się w miejscu, gdzie potem powstała Olimpia. A Pelops w podziękowaniu bogom za zwycięstwo (nieuczciwe wprawdzie) ustanowił w Olimpii igrzyska.

Pierwszy udokumentowany opis igrzysk, z 776 r. p.n.e., znaleźć można w Illiadzie Homera. Prawdopodobnie igrzyska takie odbywały się już wcześniej, jednak nie zostało to odnotowane. Stąd też rok 776 p.n.e. uznawany jest za datę powstania Igrzysk Olimpijskich, a także za pierwszy udokumentowany fakt historyczny w dziejach Grecji. Igrzyska odbywały się co cztery lata, przy czym 4-letni okres pomiędzy kolejnymi igrzyskami nazywano olimpiadą. Na czas trwania igrzysk obowiązywało w Grecji olimpijskie zawieszenie broni i prawo pokoju bożego - ekechejria - zapewniające bezpieczeństwo uczestnikom i widzom. Pogwałcenie ekechejrii traktowane było jak świętokradztwo i zdarzało się niezwykle rzadko (karane to było najczęściej grzywną). Początkowo igrzyska trwały jeden dzień, ale w miarę wzrostu liczby dyscyplin czas zawodów wydłużył się do 5 dni (od około 400 r. p.n.e.).

Prawo do udziału w zawodach mieli tylko wolni obywatele greccy (później helleńscy), o nieposzlakowanej opinii, nie karani za zbrodnie (morderstwa). Uczestniczyć mogli tylko mężczyźni i to zarówno jako zawodnicy jak i widzowie - kobietom za próbę oglądania igrzysk mogła grozić nawet kara śmierci. Zawodnicy, oceniani na podstawie wyglądu zewnętrznego, startowali w dwóch grupach: juniorów i seniorów. Przez 10 miesięcy poprzedzających igrzyska zobowiązani byli do intensywnych treningów. Przez ostatni miesiąc ćwiczyli w Olimpii pod okiem doświadczonych instruktorów. Obowiązywały ich także specjalne rygory. Zamiast mięsa spożywali tylko ser, nie wolno im było pić wina itp.

Najważniejszym punktem igrzysk były konkurencje sportowe. Początkowo w Olimpii jedyną dyscypliną był bieg na jeden stadion (w Olimpii: 192,28 m). Pierwszym znanym zwycięzcą był Koroibos, kucharz z pobliskiego Elis - wygrał on bieg na pierwszych igrzyskach. Z czasem doszły kolejne dyscypliny. W VIIw. p.n.e. było już ich dziesięć:

Bieg krótki (dromos) - na długości stadionu, odpowiednik współczesnych sprintów
Bieg podwójny (diaulos)- bieg na podwójnej długości stadionu
Bieg długodystansowy (dolichos) - bieg na długości 7-24 stadionów
Pięciobój (pentathlon) - składał się z: biegu, skoku, rzutu dyskiem i oszczepem, zapasów
Walka na pięści (pygme) - początkowo gołe pięści, potem okryte rzemiennymi "rękawicami"
Zapasy (pale) - pierwowzór współczesnych zapasów klasycznych
Zapasy w stylu wolnym (pankration) - połączenie walki na pięści i zapasów, dozwolone było też kopanie
Bieg w zbroi (hoplites) - bieg w kompletnej zbroi (25 kg) ciężkiej piechoty greckiej
Wyścigi rydwanów - otwarty dwukołowy pojazd zaprzęgnięty w 4 (najczęściej) lub 2 konie
Wyścigi konne - jeździectwo - najistotniejsza była szybkość, a nie jak dzisiaj styl
Zawody trębaczy i heroldów - konkurencje mało sportowe....

Początkowo zwycięzcy w każdej konkurencji otrzymywali nagrody symboliczne - gałązkę palmową po zakończeniu konkurencji i wieniec oliwny na zakończenie igrzysk. Nagradzano tylko zdobywców pierwszego miejsca. Z czasem zawodnicy zaczęli reprezentować miasta-państwa - pojawił się nacjonalizm i zawodowstwo. Zmieniły się też nagrody - zwycięzcy byli hojnie nagradzani przez sponsorujące je miasta-państwa. Specjalnym ceremoniałem była dekoracja zwycięzców. Po zakończeniu wszystkich konkurencji herold ogłaszał imię wygrywającego i jego ojca oraz nazwę miejscowości, z której pochodził, a następnie zakładano mu na głowę wieniec oliwny. Tradycja nakazywała, by gałązki pochodziły ze starej, świętej oliwki rosnącej na zachód od świątyni Zeusa, ścinał je młody chłopiec złotym nożem (nożycami ?). Wyrażano w ten sposób fakt, że nagroda pochodzi od Zeusa, a nie od ludzi. Po dekoracji nagrodzeni w towarzystwie delegacji ze swoich miast składali ofiary na ołtarzach bóstw oraz dary dla świątyni. Na zakończenie igrzysk organizatorzy wydawali ucztę z udziałem wszystkich olimpijczyków. Nazwiska sportowców umieszczano w specjalnych spisach. Wielokrotny zwycięzca, oprócz wieńca oliwnego i ewentualnej nagrody, miał prawo do posiadania swego posągu w Olimpii.

Greckie Igrzyska Olimpijskie organizowane były prawie 300 razy - do 393 r. n.e., kiedy to cesarz Teodozjusz I Wielki, zakazał ich organizowania, traktując je jako kultywowanie zwyczajów pogańskich. Jednak Olimpia do dnia dzisiejszego wiąże się z Igrzyskami Olimpijskimi. Od 1936 r. ogień olimpijski wzniecany jest każdorazowo w ruinach świątyni Hery w Olimpii za pomocą skupionych promieni słonecznych. Następnie przenoszony jest sztafetą biegaczy na miejsce igrzysk.

Igrzyska ery nowożytnej (Tabela)

Idea Igrzysk Olimpijskich została wskrzeszona dopiero pod koniec XIXw. przez francuskiego pedagoga i działacza sportowego barona Pierre'a de Coubertin. Dzięki jego staraniom w 1894 r. powołano do życia Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl), który podjął decyzję o wznowieniu Igrzysk Olimpijskich i zorganizowaniu ich w Atenach w 1896 r. Organizacja igrzysk wiązała się z licznymi trudnościami na skutek kłopotów finansowych i konfliktów wewnętrznych Grecji tuż po uzyskaniu niepodległości. Olimpiada nie mogłaby być zorganizowana bez finansowej pomocy bogatego Greka z Aleksandrii - George Averoffa, który przekazał organizatorom w prezencie milion drachm. Dzięki jego dotacji udało się po 18 miesiącach wybudować (odbudować) w Atenach wspaniały, biały, marmurowy stadion, mogący pomieścić 60.000 widzów (Kallimarmaro). Otwarcia I Igrzysk Olimpijskich ery nowożytnej dokonał król Grecji Jerzy I 6 kwietnia 1896 r. Chociaż Igrzyska w Atenach nie były zbyt szeroko rozpropagowane przez prasę, do stolicy Grecji przybyło prawie 250 sportowców (2/3 stanowili Grecy) z 13 krajów (oprócz Grecji) z 3 kontynentów. W zawodach mogli uczestniczyć tylko mężczyźni. Program trwających od 6 do 15 kwietnia Igrzysk obejmował 9 konkurencji: lekkoatletykę, kolarstwo, szermierkę, gimnastykę, zapasy, pływanie, podnoszenie ciężarów, tenis i strzelectwo. Pierwszym mistrzem olimpijskim został Amerykanin, student Harvardu, James Connolly, który zwyciężył w trójskoku z wynikiem 13,71 m. Dodatkową konkurencją był bieg maratoński, który odbył się na tej samej trasie, którą przebiegł pierwszy w dziejach maratończyk - Filipides w 490 r. p.n.e. Trasa liczyła ponad 42 km, a zwycięzcą został grecki pasterz Spiridon Louis, który bez treningów pokonał trasę w 2h 58 min i 50 sek. Zwycięstwo Louisa - pierwszy złoty medal olimpijski dla Greków - wywołało wielką radość jego rodaków. Pod koniec biegu trzej synowie króla Jerzego I podbiegli szybko do Louisa i lekceważąc protokół królewski, unieśli młodego pasterza w górę i zanieśli go do królewskiej loży, by mógł przyjąć gratulacje od władcy.

Po 1896 r. kolejne igrzyska odbywały się regularnie co 4 lata, w różnych krajach, zyskując coraz większą popularność i prestiż. Wyjątek stanowią tylko VI (1916), XII (1940) i XIII (1944) igrzyska, które nie odbyły się z powodu wojen światowych. Już w II igrzyskach (Paryż) zezwolono na uczestnictwo w rywalizacji kobietom (19 pań na 1066 wszystkich zawodników). VI Igrzyska Olimpijskie w 1956 r. odbywały się jednocześnie w dwóch miejscach, oddalonych o tysiące kilometrów. Większość konkurencji odbyła się w Melbourne w Australii, tylko zawody jeździeckie odbyły się w Sztokholmie (Szwecja), gdyż Australijczycy obawiali się przeniesienia do ich kraju przez zwierzęta nowych chorób. W 1924 r. zorganizowano po raz pierwszy Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Chamonix. Do 1992 roku igrzyska zimowe odbywały się w tym samym roku co letnie (za wyjątkiem 1940 i 1944 roku). Od 1994 roku igrzyska zimowe odbywają się w 2 lata po igrzyskach letnich. Letnie są w latach parzystych przestępnych, zimowe w latach parzystych nieprzestępnych. Od 1960 r. w cieniu Igrzysk Olimpijskich odbywają się Igrzyska Paraolimpijskie, w których udział bierze młodzież niepełnosprawna. Najczęściej organizowane są w kilka tygodni po zakończeniu Igrzysk Olimpijskich. Dotychczas odbyło 11 letnich i 7 zimowych zawodów paraolimpijskich.

Po 100 latach od I Igrzysk Olimpijskich ery nowożytnej igrzyska stanowią wielkie wydarzenie i olbrzymie przedsięwzięcie. Niestety organizowane w ostatnich dziesięcioleciach igrzyska napiętnowane są aferami dopingowymi. Problem ten nie dotyczy tylko Igrzysk Olimpijskich, ale całego ruchu sportowego. Jednak przypadki odebrania mistrzom medali, po wykryciu u nich niedozwolonych środków dopingujących kładą cień na szlachetne idee współzawodnictwa sportowego, leżące u podstaw ruchu olimpijskiego.

Polscy olimpijczycy

Polska reprezentacja zadebiutowała w Igrzyskach Olimpijskich w 1924 roku (letnich i zimowych). Polscy sportowcy brali udział we wcześniejszych igrzyskach, ale w barwach innych krajów. Ze względów politycznych Polska nie wysłała swojej reprezentacji do Los Angeles w 1984 r. Uwzględniając Igrzyska w Atenach do 2004 roku Polacy zdobyli w sumie 257 medali olimpijskich (60 złotych, 76 srebrne i 121 brązowych), z czego tylko 6 w Zimowych Igrzyskach Olimpijskich (1 złoty, 2 srebrne, 3 brązowe).

Wśród polskich olimpijczyków największą sławę zyskali złoci medaliści, m in.: Halina Konopacka, zdobywczyni pierwszego złotego medalu dla Polski (rzut dyskiem w 1928 r.), Janusz Kusociński (złoto w biegu na 10km, w 1932 r.), sprinterka Stanisława Walasiewicz, specjalistka w skoku w dal Elżbieta Duńska-Krzesińska (rekord świata w 1956 r.), trójskoczek Józef Szmmidt (1960 i 1964), lekkoatletka Irena Szewińska, bokserzy: Z.Chychła, J.Kulej, K.Paździor, ciężarowiec Waldemar Baszanowski, skoczek narciarski Wojciech Fortuna, kulomiot Władysław Komar, pięcioboista Janusz Pyciak-Peciak, skoczek wzwyż Jacek Wszoła, tyczkarze: Tadeusz Ślusarski i Władysław Kozakiewicz ("gest Kozakiewicza" w 1980 r. w Moskwie), zapaśnicy: Kazimierz Lipień i Andrzej Wroński, judoka Waldemar Legień, lekkoatleta (chodziarz) Robert Korzeniowski (trzykrotny mistrz olimpijski w chodzie na 50 km (1996, 2000, 2004), oraz na dystansie 20 km (2000)), Mateusz Kuśnierewicz (żeglarstwo, 1996), Renata Mauer-Różańska (karabinek sportowy - 1996, 2000), Otylia Jędrzejczak (pływanie, jeden złoty medal i dwa srebrne w 2004 r.) i wielu, wielu innych.