Inne budowle klasyczne

Teatr

W wielu punktach Grecji powstały teatry (amfiteatry) z kamienną widownią. W epoce klasycznej służyły one popisom wokalnym, poetyckim oraz sztukom dramatycznym i innym przedstawieniom. Spektakle odbywały się na okrągłym placu - orchestrze (taneczni), w głębi której stał budynek, z którego wychodzili aktorzy. Nazywano go skene (barak) i on dał początek wyrazowi "scena". Wiele teatrów zostało przebudowanych przez Rzymian na potrzeby walk gladiatorów. Najwspanialszy teatr powstał w końcu IVw. p.n.e. w Epidauros - na północnym-wschodzie Peloponezu, w centrum kultu Asklepiosa. Muszla widowni, "wciśnięta" malowniczo w zbocze wzgórza, ma średnicę 120 m, a najwyższe rzędy leżą 24 metry powyżej orchestry. Widownia wyraźnie dzieli się na oryginalną, niższą część (34 rzędy, 12 sektorów) z IVw. p.n.e. oraz zrekonstruowaną wyższą, rzymską (21 rzędów, 22 sektory). Na widowni mogło pomieścić się ponad 14.000 widzów. Przy projektowaniu teatru oparto się na szeregu proporcji i relacji matematycznych ("złoty podział odcinka" i system liczbowy Fibonacciego). Obiekt ten posiada niesamowitą akustykę. Nawet z najwyższych rzędów widowni znakomicie słychać cichą rozmowę, a nawet szepty ze sceny i orchestry. Widownia zachowała się w doskonałym stanie, głównie dlatego, że przez wiele lat przykryta był warstwą ziemi. Niestety budowle sceniczne uległy całkowitemu zniszczeniu.

Inny, dobrze zachowany teatr z IIIw. p.n.e. znajduje się w Dodonie (Epir). Teatr mógł pomieścić 17.000 widzów - był jednym z największych w Grecji. Rzymianie przebudowali teatr na potrzeby walk zwierząt i gladiatorów (zagrody dla zwierząt, kanały odpływowe). Budowla została zrekonstruowana w XIXw., a powtórnie w 1960 r.

W Atenach, u stóp Akropolu znajdują się nie odrestaurowane ruiny Teatru Dionizosa. Teatr Dionizosa początkowo był konstrukcją ziemno-drewnianą, wykutą w południowym zboczu Akropolu. Następnie przebudowano go i wykonano z trwalszego materiału - kamienia. Był on kolebką tragedii greckiej. Obecne ruiny są pozostałością znacznie większej budowli (na 17 tysięcy widzów) z czasów rzymskich (rzymianie urządzali tu walki gladiatorów). Leżący w sąsiedztwie, znacznie późniejszy, Odeon Herodesa Atticusa był małym rzymskim teatrem (na 5.000 widzów) z cedrowym zadaszeniem - pozwalało to na urządzanie spektakli przy każdej pogodzie i jednocześnie zapewniało lepszą akustykę. Konsul rzymski Herodes Atticus wybudował go w IIw. n.e. na cześć swojej zmarłej żony. W 1956 r. widownia i orchestron zostały zrekonstruowane.

W Delfach można dziś podziwiać dobrze zachowane pozostałości teatru na 5.000 widzów, zbudowanego w VIw. p.n.e. Jest to jeden z najlepiej zachowanych teatrów w Grecji, choć nie może się oczywiście równać z tym w Epidauros. Odbywały się w nim igrzyska pytyjskie, w czasie których w szranki stawali dramaturdzy i poeci, oraz wielkie zebrania.

Większość ze starożytnych teatrów wykorzystywanych jest współcześnie - odbywają się tam różne festiwale, koncerty, wystawiane są sztuki.

Budowle obronne

Po wojnach perskich Grecy skupili się na budowie skutecznych systemów obronnych. W 478 r. p.n.e. rozpoczęto budowę murów obronnych wokół Aten. Budowa trwała ponad 30 lat. Oprócz murów dookoła Aten (6 km) powstały mury łączące Ateny z Pireusem (13 km). Niestety z tych budowli nie zachowało się prawie nic.

Zachowały się za to w dość dobrym stanie mury i twierdze z IVw. p.n.e., chroniące Attykę przed napaściami wrogów i zapewniające bezpieczeństwo na drogach. Należą do nich Ajgostenes nad Zatoką Koryncką, Eleuteraj przy drodze Teby-Eleuzis, Panakton i File przy drodze Teby-Ateny oraz Koronai, Torikos i Sunion na południu Attyki. Wszystkie te budowle mają kilka wspólnych cech: mury z chodnikami i strzelnicami, kwadratowe wieże z otworami strzelniczymi dla łuków, górną platformę dla maszynerii wojennej czy forty zewnętrzne do ostrzału z katapult. Kilkumetrowej grubości mury składały się z grubo obrobionych kamieni ciosowych, leżących w starannie ułożonych warstwach (bez zaprawy). Bramy, zazwyczaj podwójne, były trudne do zdobycia.

Ciekawym świadectwem greckiej architektury obronnej jest miasto Messene (obecnie Ithomi), leżące w centrum Peloponezu. Pierścień murów wokół miasta z połowy IVw. p.n.e. ma ponad 9 km długości. Grubość murów dochodzi do 2 metrów, a wysokość - 6 metrów. Mury otaczały nie tylko zamieszkane dzielnice miasta, ale także rozległe niezabudowane przestrzenie, do których chłopi mogli wycofywać się z bydłem w razie ataków nieprzyjaciela. Do dnia dzisiejszego zachowały się liczne kwadratowe i półokrągłe wieże. Brama Arkadyjska, oskrzydlona dwiema kwadratowymi wieżami, zbudowana została wokół kolistego dziedzińca. Jeśli wrogom udało się sforsować pierwszą bramę, zostawali uwięzieni w ciasnym dziedzińcu wewnętrznym, gdzie rażeni byli przez obrońców z góry, z barbakanu.

Skarbce

W wielkich sanktuariach do przechowywania darów budowano skarbce - małe budowle stojące nieopodal świątyni. Gromadzono w nich różnego rodzaju dary wotywne (związane ze ślubowaniem fundatora): posągi bóstw, figurki zwierząt, kolumny, sfinksy itp. - najczęściej z drogocennych kruszców. Budowle te, wznoszone w stylu doryckim lub jońskim, posiadały dwu- lub czterokolumnowy front, zaś pozostałe trzy ściany pozbawione były otworów i zdobień. Boczne ściany (anty) wysunięte były często do przodu tworząc z kolumnami frontonu przedsionek. Stąd nazwa tego typu budowli: w antach. W skarbcach jońskich kolumny zastępowano czasem posągami kor (dziewcząt) - np. Skarbiec Syfnijczyków w Delfach. Najwięcej skarbców było w Delfach - ze względu na olbrzymie znaczenie znajdującej się tam wyroczni. Oprócz wspomnianego Skarbca Syfnijczyków, Skarbca Sykiończyków i kilku skarbców archaicznych, znajduje się tam jedyny zrekonstruowany Skarbiec Ateńczyków. Ta mała budowla dorycka została wzniesiona (i zapełniona darami) w podziękowaniu bogom za zwycięstwo nad Persami pod Maratonem.