Inne zabytki

Propyleje

W miejsce starych Propylejów w  latach 437-432 p.n.e. zbudowano nowe. Projekt powierzono wybitnemu architektowi greckiemu - Mnesiklesowi. Jednak na skutek wojen peloponeskich budynek ten nie został w pełni ukończony. Niewykończone bloki u podstawy Propylejów ukazują moment, w którym budowa została przerwana. Nie zdążono także stworzyć dekoracji rzeźbiarskiej.

Budynek tworzył pełne przepychu wejście, a jednocześnie pełnił funkcje budowli obronnej - stanowił część pierścienia murów wokół Akropolu. Projekt Propylejów stanowił nie lada wyzwanie - budynek zbudowano na progu między wznoszącą się stromo droga, a płaską powierzchnią szczytu wzgórza. Stąd też zachodnia fasada wewnętrzna jest położona niżej niż wschodni fronton wewnętrzny. Gdy przechodzi się przez Propyleje od dołu widać sześciokolumnowy dorycki fronton z dwoma wystającymi po bokach rzędami 3 wysmukłych kolumn (również doryckich). Z powodu drogi procesyjnej szerokość przęsła jest większa w środku niż po bokach. Wewnątrz rampa oskrzydlona została dwoma rzędami 3 wielkich jońskich kolumn. Te niezwykle wysokie podpory wyrównują różnicę poziomów. Na wyższym poziomie stał właściwy budynek bramy z 6-kolumnową fasadą. Rozpościerał się stamtąd widok na Erechtejon (po lewej) i Partenon (po prawej).

Pierwotny plan przewidywał po obu stronach centralnego wejścia dwie majestatyczne sale o rozmiarach 22 x 13 m, w których sufit miały podpierać po 3 środkowe kolumny. Te nie zbudowane nigdy pomieszczenia mieściłyby by Pinakotekę (galerię obrazów) oraz Gliptotekę - dla ufundowanych na Akropolis wotów. Ostatecznie Pinakoteka zajęła salę północno-zachodnią.

Propyleje były wielokrotnie przebudowywane, przez stulecia pełniły też funkcję rezydencji biskupa, pałacu Franków, tureckiej twierdzy i zbrojowni. Część budowli została zniszczona, m.in. w XVIIw. na skutek wybuchu (pod wpływem uderzenia pioruna) zmagazynowanego tam tureckiego prochu. Do dziś widoczne są ślady wybuchu na kolumnach.

Świątynia Nike

Po prawej stronie od Propylejów wznosi się mała jońska świątynia Ateny Nike (czasem nazywanej Nike Apteros), wybudowana wkrótce po śmierci Peryklesa w 429 r. p.n.e. Jej frontony mają po 4 eleganckie kolumny, tworzące obramowanie małego naosu (5 x 5 m), poświęconego Atenie Przynoszącej Zwycięstwo. Przed wejściem do naosu stoją dwa marmurowe filary (pronaosu tu nie ma). Świątynia ozdobiona jest okalającym fryzem jońskim. Przedstawia on otaczające Atenę i innych bogów sceny walk z wojen perskich (prawdopodobnie zwycięstwo Greków pod Platejami). Do świątyni prowadziły osobne schody, tak więc wierni mogli tam dotrzeć nie wchodząc na sam szczyt Akropolu.

Erechtejon

Pomimo wspaniałości architektonicznej i zdobniczej Partenonu to Erechtejon był centrum wszelkich wydarzeń na Akropolu i celem procesji panatenajskich. Wybudowana w latach 421-405 p.n.e. świątynia była świętym symbolem przeszłości miasta i centrum kultu wielu greckich bogów. To także hołd oddany Erechteuszowi - herosowi wychowanemu przez Atenę na długo przed nastaniem złotej ery jej miasta. Zbudowany na fundamentach starszych świątyń Erechtejon był miejscem, w którym rzeczywista historia miasta spotykała się z jej mityczną alternatywą. To tutaj miał się rozstrzygnąć mityczny spór Ateny i Posejdona o panowanie nad Attyką, tutaj też wyrosło drzewo oliwne - dar Ateny i tu od uderzenia trójzębu Posejdona wytrysnęło ze skały źródło.

Świątynię wybudowano w stylu jońskim z marmuru pentelickiego, na kilku poziomach. Dość niekonwencjonalny plan ukazuje różne części świątyni poświęcone różnym bóstwom. Wyższa część należała do Ateny. Niżej znajdowały się ołtarze Erechteusa oraz Posejdona - boga morza. Obok majestatycznego wejścia stał kamień, który według legendy nosił ślad uderzenia trójzębu Posejdona. W najświętszym przybytku budowli stał posąg Ateny Polias - Opiekunki Miasta. Rzeźba wykonana z drewna oliwnego była tak stara, że nawet sami Ateńczycy nie pamiętali skąd się wzięła. Twierdzili, że spadła z nieba.

Najlepiej znanym elementem budowli jest grupa kariatyd, podpierających dach południowego portyku (Ganek Kor). Rzymski historyk sztuki Witruwiusz napisał, że przedstawiają one kobiety z Kariai, które podczas wojny opowiedziały się po stronie Persów. Zaklęte w kamieniu i z uległością patrzące na Partenon, kariatydy są symbolem dla przyszłych pokoleń, by pozostały wierne Atenie i Atenom. Posągi są podobno autorstwa Archimedesa, ale ich szczegółowe wykonanie i wymowność wskazują na rękę Fidiasza, jego mistrza i niepodważalnego geniusza greckiej rzeźby. W 1980 roku zastąpiono kariatydy Erechtejonu kopiami, a oryginały przeniesiono do klimatyzowanych gablot Muzeum Akropolu. Jedna z oryginalnych kariatyd została zabrana przez Elgina do British Museum.