Tezeusz

Ajgeus (Egeusz) był królem Aten, potomkiem Erechteusa. Pomimo, że miał kilka żon, żadna z nich nie dała mu syna. Udał się więc po poradę do wyroczni delfickiej. Pytia dała mu taką tajemniczą radę: "nie otwieraj bukłaka z winem, zanim nie wrócisz do Aten". Ajgeus nie zrozumiał, że miało to oznaczać, żeby przed powrotem do Aten unikał kontaktów cielesnych z kobietami. Wracając z Delf postanowił odwiedzić wielkiego mędrca, króla Trojzeny (w Argolidzie) - Pitteusa. Pitteus wywodził się z rodu Pelopsa, syna Tantala. Dzięki swej wielkiej mądrości zrozumiał słowa Pytii, że przy pierwszym obcowaniu z kobietą Ajgeus spłodzi syna. Postanowił połączyć ród Tantala z rodem Erechteusa. Upił więc gościa i przysłał do niego w nocy swoją córkę, Ajtyrę. Po obcowaniu z Ajgeusem, Ajtrę tej samej nocy nawiedził Posejdon. Prawdziwym ojcem Tezeusza, którego urodziła Ajtyra był więc bóg morza. Taką też wersję rozpowszechniano, aby uchronić córkę Pitteusa przez zniesławieniem.

Ajgeus, opuszczając Trojzenę, ukrył pod wielkim głazem swój miecz i sandały. Pouczył Ajtyrę, aby gdy ich syn dorośnie zabrał sobie te dowody swego pochodzenia i poszedł z nimi do Aten. Tezeusz wyrastał w Trojzenie na silnego młodzieńca. Kiedy miał 5 lat spotkał Heraklesa, który wywróżył mu wielką przyszłość. Gdy Tezeusz wydoroślał, matka wyjawiła mu, że jego ojcem jest Ajgeus. Młodzieniec bez trudu wydobył spod głazu miecz i sandały ojca i udał się do Aten. Wbrew namowom matki, aby wybrał bezpieczniejszą drogę morską, postanowił zakosztować przygód wędrując lądem. W Epidauros walczył ze zbójem Peripetesem. Pokonał go i zabrał jego maczugę, z którą się już nie rozstawał. Pokonał też Skirona, który podróżnych podstępnie zrzucał ze skały. A także Synisa, który mordował ludzi przywiązując ich do dwóch pochylonych sosen, które prostując się rozrywały nieszczęśników. Koło Eleusis rozprawił się ze złoczyńcą Prokrustesem (gr. rozciągacz), który miał dla gości dwa łóżka - duże i małe. Kładł wysokich podróżnych na małym łożu, a niskich na dużym. Aby wszystko "pasowało" przycinał jednym nogi, a innym wyciągał kości w stawach. Tezeusz "dopasował" Prokrustesa do jednego z jego własnych łóżek. Razem z rozprawieniem się z olbrzymią dziką świnią (Faja) i siłaczem Kerkyonem w Eleusis, było tego razem "sześć prac Tezeusza".

Kiedy heros dotarł wreszcie do Aten nie znał tam nikogo. Jednak szybko rozeszła się w mieście wieść o jego niesłychanej sile i odwadze. Po mieczu i sandałach stary król Ajgeus rozpoznał w nim syna. Kochance Ajgeusa, czarodziejce Medei, Tezeusz nie spodobał się, więc próbowała go zgładzić. Namówiła herosa aby pokonał byka maratońskiego - tego samego, który spłodził Minotaura i którego przywiózł z Krety Herakles. Tezeusz bez trudu pojmał byka, związanego oprowadził po mieście i na koniec złożył go w ofierze Apollinowi. Innym razem Medea próbowała otruć Tezeusza. W końcu Ajgeus otrząsnął się spod wpływu kochanki i wypędził ją do Azji.

W Atenach panowała powszechna żałoba. Z Krety przybyli posłowie od króla Minosa, aby zabrać coroczny haracz. Było to jak zwykle 7 chłopców i tyleż dziewczynek, przeznaczonych dla Minotaura, na pożarcie. Haracz ten miał długą historię. Syn Minosa, Androgeos, został zabity w Attyce. Według jednych źródeł zginął w walce z bykiem maratońskim, którego potem pokonał Tezeusz. Według innych został zabity przez zazdrosnych współzawodników, gdy jechał na igrzyska do Aten. Król Minos wyruszył z flotą wojenną przeciwko Atenom, aby pomścić syna. Oblężenie miasta przeciągało się i Minos uprosił Zeusa, aby zrzucił na oblężonych głód i zarazę. Wyrocznia wskazała Ateńczykom jedyną drogę do przebłagania Zeusa. Musieli odtąd co roku (według innych co 9 lat) składać Minotaurowi krwawą daninę ze swoich dzieci.

Kiedy Tezeusz pojawił się w Atenach przyszła akurat pora na trzecią już ofiarę dla Minotaura. Tak się zdarzyło, że w grupie młodzieży przeznaczonej dla potwora znalazł się Tezeusz. Nie wiadomo dokładnie czy zgłosił się na ochotnika, czy był to przypadek, czy też ktoś go wybrał. Opuszczając Ateny heros obiecał staremu ojcu, że jeśli pokona Minotaura, to wróci okrętem na białych żaglach. Jeśli jednak sam zginie, to okręt powróci na czarnych.

Minotaur był synem królowej Pasifae i byka. Wyrósł na groźnego potwora. Król Minos obawiając się, że może on zagrozić jego poddanym postanowił umieścić go w miejscu, skąd nie będzie mógł się wydostać. Sprowadził ateńskiego architekta Dedala i zlecił mu budowę Labiryntu. Był to ogromny gmach, o niezliczonej liczbie pokoi i wielkiej gęstwinie korytarzy. Budowla była tak zagmatwana, że kto tam wszedł, nie mógł się już wydostać na zewnątrz.

Po przybyciu na Kretę Tezeusza ujrzała Ariadne, córka Minosa i Pasifae. Królewna zakochała się w nim od pierwszego wejrzenia, a miłość ta ocaliła życie Tezeusza. Ariadne znała sposób na to aby nie zabłądzić w labiryncie (podobno od samego Dedala). Dała Tezeuszowi kłębek nici. Kazała mu wolny koniec przywiązać u wejścia do Labiryntu, a w miarę zapuszczania się w głąb gmachu rozwijać kłębek. Tezeusz dotarł do Minotaura, zatłukł go gołymi pięściami i wydostał się na zewnątrz. Heros zabrał ze sobą na statek Ariadne, uratowaną młodzież ateńską i odpłynęli z Krety. Tej samej nocy dopłynęli do wyspy Naksos. Tam Tezeusz porzucił Ariadne. Dlaczego ? Tak naprawdę to nie wiadomo. Dziewczyną zaopiekował się bóg wina, Dionizos i niedługo po tym poślubił ją na Naksos.

Tezeusz wracając do Aten zatrzymał się jeszcze na Delos, świętej wyspie Apollina, gdzie złożył bogu ofiarę. Wypływając z Aten na Kretę płynął na czarnych żaglach. Wracając szczęśliwie do domu zapomniał je zmienić na białe. Ojciec Tezeusza, Ajgeus, wyglądał go codziennie z nadmorskiej skały (lub z Akropolu). Kiedy zobaczył czarny żagiel był pewien, że syn zginął. Zrozpaczony rzucił się w morze (zwane odtąd Egejskim) i utonął. Gdy okręt bohatera dobił do brzegu, poznał Tezeusz straszną prawdę. Objął po ojcu tron ateński i był najbardziej znanym mitycznym królem tego miasta. Ateńczycy często utożsamiali go z Heraklesem. Niektóre przygody opowiadane poza Atenami jako przynależne Heraklesowi, w Atenach przypisywano właśnie Tezeuszowi.

Młody król dokonał wielkigo dzieła scalenia wszystkich rodów i gmin attyckich w jedno państwo ze stolicą w Atenach. Ustanowił też ogólnoateńskie święto Panatenaje, ku czci Atenie, opiekunce miasta. Zrzekł się władzy i stworzył zaczątki republiki. Niedługo potem wyruszył na wyprawę przeciwko Amazonkom. Według jednych razem z Heraklesem, według innych sam. Przywiózł z wyprawy królową Amazonek - Hippolitę. Sprowadziło to na Ateny wyprawę odwetową dzielnych wojowniczek. Ateńczycy odparli atak. Hippolita umarła, lecz zostawiła Tezeuszowi syna - Hippolitosa. (Trochę się to nie zgadza z dziejami Heraklesa, który podczas jednej ze swoich prac zabił Hippolitę - w mitologii jest niestety dużo takich niejasności).

Jakiś czas później Tezeusz poślubił Fedrę, młodszą siostrę Ariadne. Kiedy heros był dłuższy czas poza domem, Fedra zakochała się w swym pasierbie - Hippolitosie. Ten jednak stanowczo odrzucał jej względy. W końcu zrozpaczona Fedra powiesiła się, a Tezeuszowi zostawiła list, w którym oskarżyła Hippolitosa o to, że to on ja uwiódł. Tezeusz nie dał wiary wyjaśnieniom syna i wygnał go z kraju. Kiedy młodzieniec jechał wozem na wygnanie, konie spłoszone przez dzika (lub byka) wywróciły pojazd. Hippolitos zginął rozbijając się na kamieniach.

Tezeusz miał przyjaciela w księciu tesalskim, Pejritoosie. Razem chodzili na wyprawy wojenne i dzielili każdą zdobycz. Kiedy Pejritoos żenił się z piękną Hipodameją, Tezeusz przyjechał na wesele. Uroczystość odbywała się w stolicy Lapitów, nad którymi panował Pejritoos. Na ucztę zaproszono lekkomyślnie kilkunastu centaurów, kuzynów pana młodego. Centaurowie (pół-ludzie, pół-konie) wiedli życie dzikie, na łowach i rozbojach. Karmili się surowym mięsem i łatwo się upijali. Na weselu przebrali miarę, zaczęli wyprawiać brewerie i porywać kobiety. Zawrzała walka, a ponieważ zbiegli się centaurowie z całej Tesalii, wynikła groźna wojna. Wreszcie wypędzono dzikusów z kraju. Walki Lapidów z centaurami to ulubiony temat greckiej rzeźby, np. metopy w południowej części Partenonu.

Kiedy Tezeusz dobiegał już "pięćdziesiątki" porwał ze Sparty królewnę Helenę, córkę króla Tyndareosa. Miała ona wówczas zaledwie około 10 lat, ale później gdy dorosła stała się przyczyną Wojny Trojańskiej. Bohater chciał ją sobie wychować na żonę. Bracia Heleny: Kastor i Polideukes, stanęli z wojskiem pod bramami Aten. Ponieważ Tezeusza nie było akurat w mieście, zgromadzenie ludowe nakazało wydać Helenę, a nieobecnego herosa skazano na wygnanie. Bohater nie wrócił już do ojczyzny i resztę życia spędził na wyspie Skyros. Pewnego razu przechadzając się po górach poślizgnął się i spadł w przepaść (a może ktoś mu w tym pomógł ?). Po wojnach perskich wódz ateński Kimon sprowadził ze Skyros do Aten szkielet wielkiego mężczyzny z mieczem i włócznią. Uznano go za szczątki samego Tezeusza i złożono w grobie w środku miasta. Tezeusz bardzo czczony był przez Ateńczyków, był ich ulubionym bohaterem. Miał posągi, świątynie i poświęcone mu święta. Poza Atenami był drugim, po Heraklesie, herosem - ale w Atenach zawsze pierwszym.

W sztuce Tezeusz bardzo przypominał Heraklesa, także jego atrybutem była maczuga (po zbóju Peripetesie). Może był tylko trochę młodszy i smuklejszy niż Herakles.