Zeus (łac. Jowisz)

Zeus był najważniejszym bogiem w mitologii greckiej. Jego imię (czasem podawane jako Dzeus - tak jak wymawiali to starożytni) pojawiło się po raz pierwszy na tabliczkach z pismem linearnym typu B z okresu mykeńskiego. Jednak kult Zeusa jest zapewne o wiele starszy i jako jeden z niewielu miał czysto greckie korzenie.

Zeus był przede wszystkim Ojcem Niebios, panem piorunów i błyskawic, a także innych, mniej spektakularnych zjawisk atmosferycznych. Gromadził chmury, zsyłał deszcze, huragany, śnieżyce. W Iliadzie Homera Zeus zesłał na swoich wrogów burzę. Jednak istotniejsza jest rola Zeusa jako "ojca bogów i ludzi" (Homer), stojącego na straży porządku na świecie. A określenie to można też traktować dosłownie, zważywszy na owoce jego wielu małżeństw i romansów z boginiami i ziemskimi kobietami. Miał kolejno kilka żon: Metydę, Temidę, Eurynomę, Demeter, Dianę, Leto. Ostatnią i najważniejszą jego żoną została Hera. Zeus miał mnóstwo dzieci z boginiami i trochę z kobietami ziemskimi - m.in. Helenę Trojańska czy król Minosa. Wyobrażenie jakie Grecy mieli o Zeusie zmieniało się wraz z rozwojem cywilizacji. Dla wczesnych, barbarzyńskich plemion najważniejsza była jego siła i moc niszczenia. Z czasem jednak opisywano go jako dobrego i łagodnego opiekuna bogów i ludzi, stojącego na straży sprawiedliwości i przestrzegania zasad moralnych. Był też patronem królów i państwa.

Zawsze łączono Zeusa z potęgą i wielką siłą. W jednym z mitów przechwalał się nawet, że uniósł by do nieba na linie nie tylko wszystkich innych bogów, ale wraz z nimi ziemię i morze. Ares, bóg wojny znający się na sile, twierdził jednak, że choć Zeus był potężniejszy od każdego z bogów, to wszystkim na raz nie dał by rady. Być może Ares miał rację, gdyż kiedyś doszło do spisku, w którym Hera, Atena i Posejdon pojmali i skrępowali Zeusa tak mocno, że udało mu się uwolnić tylko dzięki pomocy sturękiego Briareosa, którego sprowadziła mu na pomoc bogini morska Tetyda. Jednak na ogół bogowie woleli głośno nie spierać się co do zakresu siły Zeusa - pamiętali, że gdy bóg czasem się rozsierdził, to rzucał nimi po ścianach swojego pałacu.

Opowiadano wiele mitów o Zeusie. Najpopularniejszymi były wspomniane w Powstaniu świata mity o narodzinach Zeusa, zwycięstwie nad Kronosem, Tytanami, a później nad Gigantami i Tyfonem. Opawiadano też, że kiedyś wieczorem Zeus z Hermesem zeszli na ziemię aby sprawdzić jak ludzie zachowują prawo gościnności. W całym miasteczku tylko w jednej zagrodzie zostali przyjęci i ugoszczeni. Gdy gospodarze, Filon i Baucis, domyślili się, że goszczą bogów chcieli im złożyć w ofierze jedyną gęś. Jednak Zeus ich powstrzymał. Za okazaną gościnność przemienił ich chatę we wspaniałą świątynię, a samych gospodarzy uczynił kapłanami. Pozostałe niegościnne domy zatopił, a ich mieszkańców przemienił w żaby.

W całym greckim świecie czczono Zeusa. Największe sanktuaria miał w Dodonie i w Olimpii. W Dodonie (Epir) była wyrocznia, w której bóg przemawiał poprzez szum liści dębu. W odróżnieniu od wyroczni delfickiej, do Dodony ściągali nie tylko wielcy ówczesnego świata, ale przede wszystkim prości ludzie. W Olimpii na Peloponezie, ku czci Zeusa organizowano co 4 lata Igrzyska Olimpijskie. Tam też znajdowała się wielka świątynia poświęcona Zeusowi, z ogromnym chryzelefantynowym (złoto i kość słoniowa) posągiem boga, ręki Fidiasza - jednym z siedmiu cudów świata.

W sztuce przedstawiany był na ogół jako dojrzały mężczyzna o królewskiej posturze, z brodą. Uzbrojony był w piorun (który wykuwali mu pod ziemią cyklopi) oraz egidę - tarczę, której nie mógł przebić żaden pocisk. Jego świętym drzewem był dąb, a świętym zwierzęciem - orzeł.