Grecja przełomu XX i XXI wieku

1981 r. - 2008 r.

Pierwsze 10 lat członkostwa w Unii to w historii tego kraju "zmarnowana dekada". Socjaliści krytykowali warunki, na jakich ich kraj dołączył do Wspólnoty Europejskiej. Grecja brała od Brukseli pieniądze przeznaczone np. na budowę dróg i wykorzystywała je do pokrycia swojego wysokiego deficytu budżetowego. Przez całe lata '80 i wczesne lata '90 inflacja oscylowała między 15 a 25%. Deficyt budżetowy osiągnął maksymalny poziom - 16% PKB - w 1990 roku, rozdymając zadłużenie państwa do gigantycznego poziomu 110% PKB. Członkostwo w EWG pozwoliło Grecji odwlec konieczne reformy, a te które w końcu wprowadzano osiągały mizerny skutek. Lubiany przez Greków Papandreu okazał się niezbyt silnym premierem. Pod koniec lat '80 krajem wstrząsały liczne skandale gospodarcze, polityczne i obyczajowe, w które zamieszany (pośrednio lub bezpośrednio) był sam premier i jego ministrowie. W 1988 r. siedemdziesięcioletni Papandreu przyznał się do romansu z 34-letnią stewardesą. Wkrótce potem rozwiódł się z żona i poślubił swoja "Mimi".

W 1990 roku do władzy na prawie cztery lata doszła prawica, a premierem został zawzięty wróg rodziny Papandreu - Konstantinos Mitsotakis. Prezydentem powtórnie (po 5 latach przerwy) wybrano Karamanlisa. W grudniu 1991 roku w Maastricht ratyfikowany został traktat dotyczący integracji politycznej i gospodarczej państw EWG (podpisanie traktatu nastąpiło w lutym 1992 r.). Na mocy tego traktatu utworzona została Unia Europejska, a Grecja została jednym z jej 12 członków. Ateny zdołały uporządkować swoją gospodarkę dopiero wtedy, gdy w 1993 roku greckie władze zobowiązały się spełnić warunki wprowadzenia euro. Mimo skutecznych reform i wyraźnej poprawy sytuacji gospodarczej pod koniec XX wieku Grecja nadal pozostawała najbiedniejszym państwem "piętnastki".

W 1991 r. sąsiadująca z Grecją Macedonia ogłosiła niepodległość, nie ukrywając chęci powiększenia swojego terytorium o grecką Macedonię z Salonikami (zapisano to nawet w konstytucji). Dla Greków nawet sama nazwa Macedonia czy Dawna Jugosłowiańska Republika Macedonii była nie do przyjęcia i przez wiele lat używali greckiego skrótu tej nazwy: P.Y.D.M. i wymuszając na arenie międzynarodowej stosowania angielskich wersji: F.Y.R.O.M. albo FYROM. Pomimo członkostwa w NATO Grecja wprowadziła sankcje gospodarcze wobec Macedonii i otwarcie wspierała Serbię. Konflikt z Macedonią i problemy wewnętrzne Grecji doprowadziły do upadku rządu Mitsotakisa. Po wygranych przez PASOK wyborach na jesieni 1993 r. premierem ponownie został schorowany Papandreu. W 1995 r. odbyły się wybory prezydenckie - sędziwego Karamanlisa zastąpił prawnik Kostas Stefanopoulos (ponownie wybrany w 2000 r.). W tym samym roku poprawie uległy stosunki z Macedonią, która usunęła sporne zapisy ze swojej konstytucji, a Grecja zniosła embargo. Nadal sporną kwestią pozostała nie uznawana przez Grecję nazwa tego państwa. Ciężko chory Andreas Papandreu zrezygnował z pełnienia funkcji premiera (zmarł w 1996 r.). Jego miejsce zajął Konstantinos (Kostas) Simitis, również z PASOK.

Simitis odniósł nie tylko sukcesy gospodarcze, ale też doprowadził do poprawy stosunków międzynarodowych Grecji, zwłaszcza z największym wrogiem - Turcją. Przez cały XX wiek panowały bardzo wrogie wzajemne stosunki Grecji i Turcji. Wynikały one głównie z 400-letniej okupacji tureckiej za czasów imperium osmańskiego, jak i masakr i wysiedleń w latach późniejszych, a także nie rozwiązanego (mimo mediacji ONZ) sporu o Cypr i kilka innych wysp na Morzu Egejskim. Jednak w pierwszych latach XXI wieku klimat polityczny między tymi krajami zaczął się stopniowo ocieplać. Przełomem była wzajemna pomoc Aten i Ankary po trzęsieniach ziemi, które nawiedziły w 1999 r. najpierw północno-zachodnią Turcję, a miesiąc później Ateny. Grecja jako pierwsza wysłała do Turcji swoje ekipy ratunkowe oraz krew, leki i żywność. Po tragedii w Atenach Turcja zachowała się honorowo szybko niosąc pomoc Grekom, którzy ucierpieli podczas strzęsienia. Grecy powoli zakopywali topór wojenny i rozważali nawet poparcie Turcji w jej dążeniach do członkostwa w Unii Europejskiej, licząc między innymi na korzystną (dla obu krajów) wymianę handlową.

Pod koniec XX wieku Grecja uzyskała zaszczyt organizacji Igrzysk Olimpijskich w 2004 roku. W połowie 2000 roku Międzynarodowy Komitet Olimpijski był tak załamany brakiem postępów w przygotowaniach do olimpiady 2004, że zagroził Grekom odebraniem imprezy. Żółta kartka zrobiła swoje - zorganizowano gigantyczne inwestycje, które okazały się kołem zamachowym gospodarki całego kraju. Powstała sieć nowych dróg i mostów, obwodnice i nowe lotnisko w stolicy. Produkt krajowy brutto wzrastał o 3,8% rocznie, co dwukrotnie przekraczało średnią w Unii Europejskiej. Zorganizowane w sierpniu 2004 r. Igrzyska Olimpijskie były wielkim wydarzeniem, o istotnym wpływie na Grecję na wiele następnych lat.

Jednym z najważniejszych postanowień traktatu z Maastricht (z 1991 r.) było wprowadzenie wspólnej waluty dla państw Unii - euro. Grecja (i 11 innych państw) wprowadziła euro do obiegu 1 stycznia 2002 roku, zastępując bitą od starożytności drachmę. Był to niewątpliwy sukces premiera Simitisa, choć jak się okazało po latach nie w pełni zasłużony. W 2004 r. wyszło na jaw, że grecki rząd przez lata wysyłał do Brukseli sfałszowane dane dotyczące wysokości deficytu i długu publicznego. Gdyby nie te oszustwa, wprowadzenie euro w Grecji znacznie by się opóźniło. Niestety po wprowadzeniu nowej waluty ceny znacznie wzrosły, czego nie można tłumaczyć tylko zaokrągleniami przy przeliczaniu z drachm.

Od 1 stycznia do 30 czerwca 2003 r. Grecja przewodniczyła Unii Europejskiej (Prezydencja). 16 kwietnia u stóp Akropolu, na ateńskiej Agorze, podpisany został traktat o rozszerzeniu Unii Europejskiej o 10 nowych członków, w tym Polskę (finalizacja traktatu - 1 maja 2004 r.).

Rządząca od wielu lat socjalistyczna partia PASOK miała w pierwszych latach XXIw. fatalne notowania w sondażach. Na początku 2004 roku premier Kostas Simitis oświadczył, że rezygnuje z przewodzenia tej partii w ramach "odmładzania kadr" i rozpisał na 7 marca wybory parlamentarne. Jednocześnie wskazał na swojego następcę, jako szefa partii, popularnego wśród Greków szefa MSZ - Georga Papandreu (51 l.), którego ojciec i dziadek byli wielokrotnie premierami kraju. Wybory w 2004 r. wygrała jednak konserwatywna partia Nowa Demokracja. Na czele nowego rządu stanął jej przywódca, bratanek kilkukrotnego premiera i prezydenta (a także jego imiennik) - Konstantinos Karamanlis.

Trwający od 30 lat konflikt cypryjski, polegający na podziale wyspy na część turecką (nie uznawaną przez społeczność międzynarodowa) i grecką miał w 2004 r. wielka szansę na rozwiązanie. Od 1999 r. trwały intensywne mediacje sekretarza generalnego ONZ, Kofiego Annana, mające na celu doprowadzenie do zjednoczenia Cypru. Okazją ku temu mogło być rozszerzenie Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. Do Unii miała przystąpić grecka Republika Cypru, jednak Bruksela zgodziła się, w razie zjednoczenia wyspy, przyjąć również część turecką. Zadecydować o zjednoczeniu miało referendum, przeprowadzone 25 kwietnia 2004 r. w obydwu częściach Cypru. Podczas gdy cypryjscy Turcy głosowali za zjednoczeniem (zgodnie z planem Kofiego Annana), Grecy zdecydowanie je odrzucili. Grecy cypryjscy nie byli przeciwni samemu zjednoczeniu, tylko warunkom na jakich miałoby się to dokonać. Uważali oni, że zapisy planu pokojowego faworyzują Turków. Rezultat referendum jest jednoznaczny - wyspa nadal pozostanie podzielona, a do Unii Europejskiej weszła tylko część zamieszkała przez Greków. Taki stan prawdopodobnie utrudni Turcji starania o członkostwo w Unii, a być może pogorszy dość dobre ostatnio stosunki pomiędzy Grecją i Turcją.

8 lutego 2005 r., po dwóch kadencjach Kostasa Stefanopoulosa, parlament wybrał na prezydenta sędziwego Karolosa Papouliasa (76 l.). Był on jedynym kandydatem i wybrany został głosami rządzącej Nowej Demokracji i opozycyjnej partii socjalistycznej PASOK, jako prezydent ponad podziałami. Uzyskał rekordową liczbę 279 głosów (na 300). Według sondaży przeprowadzonych pod koniec 2004 r. jako kandydat na prezydenta cieszył się on prawie 80% poparciem społeczeństwa. 12 marca nowy prezydent objął urząd składając przysięgę przed parlamentem. Papoulias w swej bogatej karierze politycznej pełnił m.in. funkcję Wiceministra i Ministra Spraw Zagranicznych za czasów rządów PASOK. Przez wiele lat zasiadał także w ławach parlamentu.