Geografia
Położenie i klimat
Kreta jest piątą co do wielkości wyspą Morza Śródziemnego i największą wyspą Grecji. Jest długa i wąska
- ma 260 km długości i od 12 do 60 km szerokości. Powierzchnia wyspy wynosi 8.336 km2. Kreta leży na
południowy-wschód od Peloponezu, mniej więcej w równej odległości od kontynentów Azji, Europy i Afryki.
Wyspa położona jest wzdłuż 35º szerokości geograficznej
północnej, a więc poniżej części wybrzeża Afryki Północnej (Tunisu czy Algieru). Leżąca kilkanaście kilometrów
dalej malutka wyspa Gavdos jest najdalej na południe wysuniętym punktem Europy.
Stykają się tu klimaty śródziemnomorski, kontynentalny i afrykański - podobno daje to klimat najzdrowszy w Europie,
ze średnią roczną temperaturą powietrza osiągającą 20ºC.
Latem temperatura dochodzi do 38ºC, a średnia dobowa w lipcu i sierpniu waha się od 27 do 29ºC.
Lato na Krecie trwa najdłużej w całej Grecji - opalać się i kąpać w morzu można od maja do października.
W tym czasie opady deszczu są bardzo rzadkie i raczej przelotne. W sierpniu wyspę często nawiedza
silny północny wiatr (meltemi), który obniża wilgotność i ułatwia znoszenie dotkliwych upałów w północnej części wyspy.
Nagrzane latem (do 25ºC) wody morza oblewającego Kretę sprawiają, że zima ma tam dość łagodny przebieg.
Średnia dobowa temperatura powietrza w miesiącach zimowych wynosi 13ºC (w ciągu dnia 16ºC).
Od października do marca (kwietnia) występują obfite opady deszczu (od 400 mm na nizinach nadmorskich do 1000-2000 mm w górach),
które pozwalają na odrodzenie się wysuszonej roślinności. Opady śniegu na nizinach są absolutną rzadkością,
ale w wyższych partiach gór zawsze spada sporo śniegu. Jednak ukształtowanie zboczy nie sprzyja uprawianiu narciarstwa.
Rzeźba terenu
O wyjątkowości Krety decydują przede wszystkim wysokie i strome góry. Pokrywają one powierzchnię wyspy w większym stopniu niż w Grecji kontynentalnej, bo aż w 95%.
Biegnące wzdłuż wyspy z zachodu na wschód trzy główne pasma górskie dzielą Kretę
na dwa regiony. Północną i północno-wschodnią część zajmują urodzajne, łagodnie schodzące do morza równiny. Ze względu na łagodniejszą linię
brzegową tereny te były zamieszkane już od neolitu. Rozkwitły tam ośrodki handlowe i kulturalne - m.in. obecny Heraklion, Chania i Rethymnon.
Na południu i południowym-zachodzie znajduje się bardziej surowa i niedostępna część wyspy.
Niektóre położone tu wioski dostępne są tylko od strony Morza Libijskiego. Do innych można się dostać także od strony lądu, ale tylko przez wysoko położone przełęcze
lub głębokie wąwozy. Zwrócona ku Afryce skalista część wyspy osłonięta jest od chłodnych północnych wiatrów wysokimi górami.
Kiedy na północnym wybrzeżu panuje prawie sztormowa pogoda, na oddalonym o zaledwie kilkadziesiąt
kilometrów południowym wybrzeżu morze najczęściej jest zupełnie spokojne.
Zachodnia Kreta
Patrząc na Kretę od zachodniej strony od razu rzucają się w oczy, sięgające prawie 2,5 tys. metrów, Białe Góry - Lefka Ori.
Już Minojczycy nazywali je Berekinthos - Biały Masyw. Łatwo przekonać się jak trafne są obie te nazwy.
Podczas upalnych letnich miesięcy wapienne szczyty błyszczą w słońcu jasnoszaro, zaś zimą (aż do kwietnia) pokrywa je śnieg.
Najwyższy szczyt Gór Białych - Pachnes (2.453 m n.p.m.) jest zaledwie o kilka metrów niższy
od najwyższego wzniesienia Krety. Południowa ściana Gór Białych poprzecinana jest 14 głębokimi wąwozami, o niemal pionowych ścianach.
Rejon ten czasem określany jest po prostu Sfakia - czyli "Wąwozy". Wśród tych wąwozów znajduje się
prawdziwa perła - najdłuższy i najgłębszy górski wąwóz Europy - Samaria. Ten 18 km długości "cud natury" każdego lata oblężony jest przez tysiące turystów.
Od 1962 r. większą część wąwozu obejmuje Park Narodowy, chroniący niepowtarzalną faunę, florę i rzeźbę terenu.
Największa osobliwość znajduje się około 2 km od wylotu wąwozu do Morza Libijskiego. Jest nią wąziutki przesmyk
(3-4 metrów szerokości) o stromych, pionowych ścianach, wysokich na kilkaset metrów - "Stalowe Wrota" (Sideroportes).
Zarówno Samaria, jak i inne wąwozy były schronieniem partyzantów podczas okupacji tureckiej. A w czasie II Wojny Światowej
członkowie rządu greckiego uciekli wąwozem Samaria na południowe wybrzeże, skąd zabrał ich statek do Egiptu.
Wśród gór, na wysokości około 1.200 m znajduje się płaskowyż Omalos, wykorzystywany głównie do wypasu kóz i owiec, ale też i pod uprawy zbóż.
Północne wybrzeże zachodniego skrawka Krety zajmują większe wioski, a nawet miasta: Chania, Suda i Kissamos.
Jednak najbardziej charakterystycznymi elementami krajobrazu tego regionu są trzy "palce" półwyspów. Dwa zachodnie: Gramvousa i Rodopou są górzyste i prawie nie zamieszkałe.
Trzeci - Akrotiri - jest bardzo urodzajny; u jego nasady znajduje się drugie co do wielkości miasto Krety - Chania.
Centrum wyspy
Centralną część Krety zajmuje kolejny masyw górski - Idi (Oros Idi), nazywany też Psiloritis. Od Gór Białych oddzielony jest on przewężeniem
wyspy, na którym znajdują się niskie góry (nieco ponad 1.000 m n.p.m.). W miejscu tym wyspa ma tylko 30 km szerokości, a południowe wybrzeże jest łatwiej dostępne od strony lądu.
Na północnym wybrzeżu tego przewężenia znajduje się miasteczko Rethymnon, z niesamowitą starówką z czasów weneckich i potężną twierdzą (Fortezza).
Mimo górskiego charakteru, okolice Rethymnonu są dość gęsto zaludnione. Rozłożone na zboczach górskich wioski sprawiają wrażenie zatopionych w sadach owocowych i gajach oliwnych.
Wróćmy jednak do Gór Idi, których nazwa wywodzi się od słowa Idha - "zalesiona góra" (dziś już nie za bardzo). Znajduje się tu najwyższy szczyt wyspy nazywany podobnie jak całe góry - Idi lub Psiloritis - 2.456 m n.p.m.
Czasem też można spotkać inną nazwę szczytu - Timios Stavros (Święty Krzyż), pochodzącą od kapliczki znajdującej się na szczycie.
Na szczyt prowadzi szlak z płaskowyżu Nida (1.400 m n.p.m.) - jego pokonanie wymaga pewnego doświadczenia i zajmuje 6-7 godzin. Wrócić można tą samą drogą
lub zejść w kierunku południowym. Oczywiście taką wędrówkę powinno się zaplanować na lato - śnieg na szczytach leży nawet do 5 miesięcy.
Od płaskowyżu Nida wiedzie też szlak do leżącej na wysokości 1.540 m n.p.m. Jaskini Ida (Grota Idajska). Jest to jedna z dwóch jaskiń
Zeusa na Krecie. Niektórzy twierdzą, że bóg tu się urodził, jednak większość jest zdania, że tylko się tu wychowywał. W połowie ubiegłego wieku odkryto w niej wiele przedmiotów kultowych z epoki minojskiej, świadczących
o wielkim znaczeniu tego miejsca dla religii antycznej.
Na południe od masywu Psiloritis (wyspa jest tu najszersza - do 60 km) znajduje się równina Messara. To jeden z najważniejszych rejonów rolniczych Krety.
Obniżenie o bardzo żyznych glebach, długie prawie na 40 km i szerokie na ponad 10 km (ok. 140 km2), otoczone jest z trzech stron górami, chroniącymi je przed wiatrem. To tutaj w czasach
minojskich zbudowano pałac w Fajstos, a w czasach rzymskich miasto Gortyna.
Na północny-wschód od Psiloritis, nad samym morzem, leży stolica Krety - Heraklion (Irakleio [Iraklio]). To turystyczne, przemysłowe i handlowe centrum wyspy.
Okolice Heraklionu są najbardziej zaludnionym obszarem Krety. 5 km na południowy-wschód od stolicy znajduje się chyba najczęściej odwiedzane przez turystów miejsce Krety -
ruiny i wykopaliska Pałacu Minosa w Knossos, mające blisko cztery tysiące lat.
Wschodnia Kreta
We wschodniej części Krety leży trzeci wysoki masyw górski - Dikte - Oros Dikti, z najwyższym szczytem o tej samej nazwie - Dikti (2.148 m n.p.m.).
Góry te są rzadko odwiedzane przez turystów, dzięki czemu zachowały swój dziewiczy charakter. Poza typowo turystycznymi miejscowościami
na wybrzeżu, w głębi górzystego lądu życie jakby stanęło w miejscu. Mieszkańcy żyją tu tak, jak przed kilkudziesięciu laty i widok wieśniaków na osłach czy leniwie przesiadujących w kafenionach nie należy do rzadkości.
Jednak prawdziwą atrakcją tego regionu jest płaskowyż Lassithi (45 km2). To bardzo żyzna dolina leżąca pośrodku masywu Dikte, a więc ze wszystkich stron osłonięta
od wiatru górami. Żyzność swą zawdzięcza masom wód gromadzących się w podziemnych wapiennych grotach podczas wiosennych roztopów śniegu. Jedna z takich jaskiń - Psychro albo Dikte, nazywana jest Grotą Zeusa.
To tu miał się narodzić "ojciec bogów i ludzi". Pierwsze znaleziska kultowe z epoki minojskiej odnaleziono tu jeszcze podczas okupacji tureckiej w 1866 r.
Jednak dopiero po wyzwoleniu wyspy rozpoczęto zorganizowane wykopaliska. Dziś jaskinia jest masowo odwiedzana przez turystów. W krajobraz płaskowyżu Lassithi charakterystycznie wpisane są niezliczone wiatraki, które dawniej
napędzały pompy wydobywające wodę z głębi ziemi. Kiedyś było ich prawie 10 tysięcy. Obecnie pracę tę wykonują pompy spalinowe, a nieliczne pozostałe wiatraki wyremontowano tylko ze względu na turystów.
Dzięki nawadnianiu możliwa jest tu efektywna uprawa zbóż, ziemniaków, warzyw i owoców.
Na wschód od gór Dikti, pomiędzy miasteczkami Agios Nikolaos i Hierapetra (Ierapetra), wyspa zwęża się do zaledwie 12 km. To przesmyk Hierapetra (Ierapetra).
Rozległa równina nadmorska usiana jest szklarniami lub zagonami prymitywnie przykrytymi folią. Za sprawą gorącego powietrza znad Afryki, klimat jest tu niezwykle łagodny, choć czasem zbyt suchy.
Większość mieszkańców żyje z uprawy warzyw - głównie ogórków i pomidorów.
Wschodni kraniec zajmują niewysokie góry, wiosną porośnięte wonnymi ziołami. Jest tam też sporo winnic. Tereny te są dość słabo zaludnione, niewielki jest też ruch turystyczny.
Jedną z największych atrakcji jest plaża Vai - położona na skraju gaju palmowego. Krajobraz ten przypomina wyspy karaibskie.
A nieco w głąb lądu znów widać charakterystyczne wiatraki. W odróżnieniu od tych z Lassithi, te to nowoczesne farmy wiatrowe wytwarzające energię elektryczną,
która zaspokaja potrzeby całego regionu. No może prawie całego - bo od niedawna południowo-wschodnim wybrzeżu
w Atherinolakkos działa nowa elektrownia opalana mazutem.
|
