Obchody Wielkanocy

Pascha Chrystusowa

Święto Wielkanocy upamiętniające Zmartwychwstanie Chrystusa jest najważniejszym świętem w religiach chrześcijańskich. Jednak w prawosławiu ma ono jeszcze większy wymiar. Zostało ustanowione już w czasach apostolskich i do czasu wprowadzenia reformy kalendarza wszyscy chrześcijanie obchodzili je w tym samym terminie – w niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Wiosna rozpoczyna się 21 marca zarówno w kalendarzu juliańskim, jak i gregoriańskim, ale obecnie przesunięcie między tymi kalendarzami to 13 dni. W prawosławiu, które nadal funkcjonuje według kalendarza juliańskiego, „juliańska wiosna” rozpoczyna się „naszego” 3 kwietnia. Więc i samo święto, nazywane Paschą lub Paschą Chrystusową obchodzi się w Grecji zwykle później niż w Polsce - w 2023 roku tydzień później, ale może to być nawet 5 tygodni! (Żeby było jeszcze trudniej, to Wielkanoc w prawosławiu dodatkowo musi przypadać po zakończeniu Paschy żydowskiej, bo dla wyznawców prawosławia oba święta są silnie ze sobą związane.)

Wielki Post

Przygotowania do Paschy rozpoczynają się wraz z Wielkim Postem (gr. Sarakosti ) - 40-dniowym okresem rezygnacji z jedzenia produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego: mięsa, nabiału ale też białego chleba, ryb (można jeść kalmary czy krewetki), oliwy czy wina. Tylko w dwa dni świąteczne przypadające w tym okresie: 25 marca - święto religijne Zwiastowania NMP i jednocześnie państwowe - rocznica rozpoczęcia walk o niepodległość oraz w ostatnią niedzielę postu (Niedzielę Palmową) - post jest trochę łagodniejszy – m.in. można jeść ryby.

Teoretycznie Sarakosti jest bardziej rygorystyczny od katolickiego Wielkiego Postu. W praktyce jednak, współcześni Grecy robią wiele wyjątków i ściśle przestrzegają postu tylko przez pierwsze dwa dni i potem dopiero w ostatnim, Wielkim Tygodniu. O ile bowiem chrześcijanie Zachodu bardziej postrzegają rozpoczęcie Wielkiego Postu przez Środę Popielcową wskazującą na koniec karnawału, to dla Greków istotniejsze są dwa pierwsze dni postu – Czysty Poniedziałek i Czysty Wtorek. Ale są tacy, którzy przestrzegają go ściśle, przez cały czas. We wszystkich restauracjach, tawernach, jadłodajniach można znaleźć coś postnego. Nawet w McDonaldzie mają specjalne zestawy pod nazwą McSarakosti!

Niedziela Palmowa

W ostatnią niedzielę Wielkiego Postu nie obowiązuje ścisły post – kościół na ten dzień udziela dyspensy. Wierni, podobnie jak i w Polsce, udają się na liczne nabożeństwa do kościołów, które dekoruje się liśćmi palm. W dłoniach niosą małe palmy, ale inne niż w Polsce: nie takie kolorowe, ukwiecone, a wykonane tylko z liści palmy, misternie plecione, często w kształcie krzyża.

Wielki Tydzień

Wraz z nastaniem Wielkiego tygodnia Grecy przypominają sobie o ścisłym poście – w tych dniach przestrzega go większość wierzących. Cały Wielki Tydzień to ciąg liturgii, rozmyślań, refleksji. W cerkwi panuje wtedy podniosła, tajemnicza atmosfera. Zapach świec, dymu z kadzideł. No i psalmy bizantyjskie. To wszystko powoduje, że człowiek zaczyna rozmyślać o swoim życiu.

W Wielki Czwartek obchodzi się pamiątkę ustanowienia przez Jezusa Chrystusa podczas Ostatniej Wieczerzy sakramentów kapłaństwa i Eucharystii. Kobiety w ten dzień idą do kościoła, żeby przystroić grób Chrystusa kwiatami i przygotować go na procesję w Wielki Piątek. W domach jest to dzień pieczenia tradycyjnych wypieków wielkanocnych i malowania jajek - wyłącznie na czerwono - kolor ten symbolizuje krew Chrystusa. Do dzisiaj pozostał też zwyczaj wywieszania na balkonie lub za oknem czerwonej tkaniny. Tradycyjnie wypieka się też chlebek wielkanocny tsoureki (rodzaj chałki z czerwoną pisanką w środku) i koulourakia (ciasteczka o maślano-korzennym zapachu). W tym dniu gospodynie domowe nie piorą, nie prasują, ani nie wykonują innych prac domowych. Obrzędy w kościele nie są jeszcze tak bardzo celebrowane, jak to będzie w kolejnych dniach. Ale co ciekawe, w Grecji to w Wielki Czwartek ma miejsce świąteczne przeżywanie ukrzyżowania i śmierci Jezusa, a nie jak u nas w Wielki Piątek. Grecy bowiem często świętują przeddzień danego świeta, bo kolejny dzień w czasach biblijnych zaczynał się po zmroku, a nie o północy. Wynika to z faktu, że prawosławie czyli ortodoksja - oznacza ścisłe przestrzeganie prawa (Pisma Świętego).

W Wielki Piątek opłakuje się ukrzyżowanego Chrystusa. Przez cały dzień w Grecji rozbrzmiewają żałobne dzwony, a flagi przy szkołach czy urzędach opuszczone są do połowy masztu. Tego dnia obowiązuje ścisły post (tylko woda i ew. mały kawałek suchego chleba i oliwki), od którego nikt nie robi wyjątków. Jest to dzień wolny od pracy - według tradycji unika się wszelkich niezbędnych zajęć. Sklepy i restauracje są tego dnia otwarte krócej – zazwyczaj między 13 a 19, tak żeby ich pracownicy mogli uczestniczyć w porannej i wieczornej Mszy Świętej. Po uroczystej mszy wieczornej odbywa się Procesja Epitafium, czyli bardzo uroczysta, żałobna procesja, w której uczestniczą całe wioski czy miasta. Niesie się w niej symboliczny grób z figurką Jezusa - czyli właśnie Epitafio. Procesja nie ogranicza się do najbliższej okolicy kościoła, tylko przemierza całe ulice. Wydarzenie to nabiera wymiaru pogrzebu państwowego, a smutny nastrój pogłębiają wojskowe, policyjne i strażackie orkiestry dęte, którym wtórują wszystkie możliwe kościelne dzwony. Grecja pogrąża się w żałobie. Kiedy ciało Chrystusa powraca do świątyni, zostaje złożone przed częścią ołtarzową i zaczyna się całonocna adoracja.

Rankiem w Wielką Sobotę podczas nabożeństwa kapłan przypomina wiernym znaczenie zejścia Chrystusa do świata podziemnego. W niektórych świątyniach liturgia ma bardzo głośną oprawę, co ma upamiętniać przekroczenie przez Jezusa bram piekielnych. Wielka Sobota jest też czasem odwiedzenia Kościoła z koszyczkiem, w którym znajdują się pokarmy do poświęcenia - tzw. święconką. Oprócz jajek, mięsa, serów i chleba można znaleźć w prawosławnym koszyku słodkie bułki drożdżowe i paschę, czyli deser twarogowy z bakaliami. W domach trwają intensywne przygotowania do Paschy – wszystkich potraw, które będzie się jadło w niedzielę w ramach świątecznego biesiadowania. Przygotowuje się też młodego baranka do pieczenia, ale samo pieczenie odbędzie się następnego ranka. Ten, kto ma czas, może oglądać w telewizji zawsze transmitowaną uroczystość przywiezienia wojskowym samolotem z Jerozolimy, ze Świątyni Grobu Pańskiego, do Grecji świętego ognia, który następnie rozprowadzany jest do wielu zakątków kraju i dalej do wszystkich świątyń (rozprowadzany niezwykle sprawnie - w 2 godziny dociera do wszystkich miejsc).

Celebracja Dnia Zmartwychwstania rozpoczyna się w Wielką Sobotę późnym wieczorem (ok. 23:00). Kilka minut przed północą wszystkie światła w kościele gasną, aby przygotować wiernych na moment Zmartwychwstania. O północy rozpoczyna się najważniejsza msza w całym roku (Anastasi), często celebrowana pod gołym niebem. Kapłan staje w drzwiach z wielkim paschałem (odpalonym od ognia z Jerozolimy) i przekazuje wiernym święty ogień, wyśpiewując przy tym słowa Christos Anesti! (Chrystus zmartwychwstał!), na co zebrani odpowiadają Alithos Anesti! (Prawdziwie zmartwychwstał!). (Takimi pozdrowieniami ludzie będą witać się na ulicach przez kolejne dwa dni świąteczne.) W tym momencie ciszę i skupienie przerywają głośne dzwony, a ogień zapalonych nieco wcześniej od głównej świecy lambad (długie, smukłe świeczki, czasem wielkości gromnic) nadaje nocy cudownego blasku. Na znak radości w niebo wystrzeliwane są fajerwerki. A na Krecie niektórzy strzelają z przyniesionej broni. Nie wszyscy pozostają na właściwą mszę - niektórzy już teraz wracają do domów. Ostrożnie niesie się zapaloną wcześniej świeczkę i dymem robi znak krzyża na futrynie drzwi wejściowych. Po powrocie z mszy wszyscy spożywają pierwszy niepostny posiłek, jakim jest magiritsa - zupa, której nie jada się żadnego innego dnia. Gotowana jest z podrobów jagnięcych, z dodatkiem jajka, soku z cytryny, cebuli i koperku. Niektórzy od razu po mszy lub po posiłku, wybierają się na tradycyjną grecką imprezę, czyli bouzoukia - w ten sposób świętują Zmartwychwstanie Chrystusa i koniec postu.

W niedzielę od samego rana czuć zapach pieczonego baranka (a właściwie jagnięcia lub koźlaka), który jest głównym składnikiem wielkanocnego posiłku. Piecze się go na rożnie przez wiele godzin, a w tym czasie gospodynie przygotowują sałatki, przystawki i inne dania mięsne. Przygotowaniom towarzyszy grecka muzyka, tańce i dużo greckiego alkoholu, np. tsipouro czy ouzo. Jest to dzień, w którym wszystkie pokolenia spotykają się przy jednym stole, ponieważ rodzina jest dla Greków najważniejszą wartością. O ile pogoda sprzyja, a tak najczęściej jest, stoły wystawiane są do ogrodów. Biesiadowanie trwa od południa przez cały dzień, nierzadko mają miejsce tańce, bo rozbawione towarzystwo się tego domaga. Bowiem dla Greków zabawa bez tańców, to nie zabawa. Jajka, które zostały pomalowane w Wielki Czwartek w ten dzień używa się do tzw. „walki na jajka”. Dwie osoby stukają czubkami jaj o siebie, a ta, której jajko się nie zbije, wygrywa i będzie jej się wyjątkowo szczęścić.

Wieczorem w niektórych regionach pali się kukłę Judasza (w niektórych miejscach w sobotę). Często odbywa się to w zatoce czy porcie, a wokół kukły płynącej na tratwie krążą statki i łodzie. W końcu pochodnia rzucona z jednego z nich zapala kukłę, która wśród wielkiej radości zebranych szybko się spala. I na koniec - znów pokaz fajerwerków.

Drugi dzień świąt – Poniedziałek Wielkanocny - spędzany jest na odwiedzaniu przyjaciół i znajomych oraz na relaksowaniu się w tawernach. Nieznany jest Grekom zwyczaj śmigusa-dyngusa. Jeśli 23 kwietnia wypadał w czasie Wielkiego Postu, to Tego dnia zaległe imieniny obchodzi Georgios (Jerzy), jedno z najpopularniejszych greckich męskich imion (żeński odpowiednik: Georgia lub Gogo). Więc jest sporo okazji do zabawy. Przez całą niedzielę i poniedziałek ludzie spotykający się na ulicach, pozdrawiają się słowami: Christos Anesti! (Chrystus zmartwychwstał!) – na co słyszą odpowiedź: Alithos Anesti! (Prawdziwie zmartwychwstał!). Dla nikogo nie jest problemem, żeby tak zwracać się do zupełnie obcych osób.