Posąg Zeusa Olimpijskiego

Świątynia

Pierwsze Igrzyska Olimpijskie ku czci Zeusa odbyły się w 776 r. p.n.e. Przez następne lata kult Zeusa wzmacniał się i po ponad 300 latach igrzyska były już wielkim wydarzeniem dla całej Grecji. Co cztery lata milkły spory między zwaśnionymi państwami-miastami i młodzi Grecy podążali ze wszystkich zakątków państwa do Olimpii. Tam u stóp Wzgórza Kronosa oddawali się sportowym rywalizacjom. Aby uczcić patrona igrzysk postanowiono wznieść na jego cześć i chwałę świątynię oraz posąg. Świątynię wybudowano pośrodku świętego kręgu, na niewielkim wzniesieniu. Budowa trwała, według różnych źródeł od 10 do 15 lat i zakończyła się w 456 r. p.n.e. W głównej części świątyni, podzielonej dwoma rzędami kolumn na trzy nawy, na czerwonej wapiennej posadzce przygotowano wielki blok wapienia, na którym miał stanąć posąg.

Fidiasz

Budowę posągu zlecono słynnemu mistrzowi ateńskiemu - Fidiaszowi. Fidiasz po zakończeniu budowy posągu Ateny Partenos na ateńskim Akropolu, oskarżony został (zapewne niesłusznie) o kradzież kości słoniowej przeznaczonej na budowę posągu Ateny oraz o świętokradztwo - umieszczenie swojego wizerunku na fragmencie rzeźby. Aby uniknąć kary opuścił Ateny. Po przybyciu do Olimpii najpierw wybudował własny warsztat. Miał on wymiary zbliżone do wnętrza świątyni i znajdował się zaledwie kilkadziesiąt metrów od jej wejścia - zaraz za murem świętego kręgu. Aby uzyskać identyczne oświetlenie jak w świątyni warsztat usytuowany był tak samo jak ona względem słońca, a we wnętrzu ustawiono makiety kolumn. Dzisiejsze ruiny warsztatu niewiele przypominają pierwotną budowlę, bowiem została ona z czasem przekształcona na świątynię chrześcijańską.

Budowa posągu

Budowę posągu rozpoczęto w 435 r. p.n.e. W pierwszej kolejności ustawiono skomplikowany szkielet z drewna i gipsu. Następnie szkielet pokryto płytkami z kości słoniowej (twarz i inne nagie części ciała) oraz złota (włosy, szaty, sandały i ozdoby), wysadzanego ozdobnymi kamieniami i szlachetnym drewnem (cedr, heban).Współcześni naukowcy obliczyli, że na samo złocenie zużyto prawdopodobnie około tony tego metalu. Taka technika rzeźbiarska, określana jako chryzelefantyna, była dość popularna w starożytnej Grecji. Przywędrowała tam około Vw. p.n.e. z Egiptu i Mezopotamii. Wszystkie metalowe zdobienia posągu powstały podczas obróbki metalu na zimno (toreutyka). Ukończony posąg przetransportowano w częściach do pobliskiej świątyni w 430 r. p.n.e. - po 5 latach budowy. Według niektórych autorów starożytnych, Fidiasz po ukończeniu swego dzieła zapytał boga o ocenę posągu. Wówczas rozległ się grzmot, a na posadzce świątyni, u stóp Fidiasza, ukazała się rysa. Kapłani ukryli to pęknięcie i pokazywali je tylko wybranym, jako namacalny dowód boskiej aprobaty.

Posąg

Posąg przedstawiał Zeusa siedzącego na tronie. W lewej dłoni trzymał berło, na którego głowicy siedział orzeł. Na prawej dłoni boga stała bogini zwycięstwa - Nike. Głowa Zeusa ozdobiona była wieńcem z gałązek oliwnych. Tron Zeusa, również z kości słoniowej, pokrywały liczne płaskorzeźby postaci mitologicznych. Poręcze tronu stanowiły dwa sfinksy, a nogi cztery tańczące Nike. Posąg był ogromny - miał 12-13 metrów wysokości. Sama statuetka Nike na jego dłoni była wielkości dorosłego człowieka. Złośliwi krytycy mówili, że Fidiasz nie zachował odpowiednich proporcji i gdyby Zeus chciał wstać, to rozbiłby głową dach świątyni. Był to największy i najbardziej znany wizerunek króla bogów. Ale co ciekawe - w odróżnieniu od innych wizerunków (obrazy, rzeźby), na których Zeus przedstawiany był najczęściej jako mściwy, okrutny i złośliwy bóg - Zeus Fidiasza przedstawiony był jako mądry i dobrotliwy mężczyzna, nie wzbudzający wcale lęku.

Jak wszystkie dzieła Fidiasza, tak i posąg Zeusa Olimpijskiego, nie dotrwał do naszych czasów. Stąd też wygląd posągu znany jest z opisów literackich i wizerunków na monetach greckich. Zeus zasiadał na swoim tronie do Vw. n.e. Istnieją dwie hipotezy jego zniszczenia. Według jednej spłonął w czasie pożaru świątyni w Olimpii w 426 r. Zgodnie z drugą cesarz Teodozjusz I sprowadził go do Konstantynopola, ówczesnej stolicy cesarstwa rzymskiego, gdzie spłonął w 475 r.

Siedem Cudów Świata

Po lekturze powyższego opisu chyba nikogo nie dziwi, że posąg Zeusa Olimpijskiego zaliczony został do Siedmiu Cudów Świata. Jak każda kultura, tak i starożytni lubowali się w różnych zestawieniach czy porównaniach. Zestawieniom tym podlegały wybitne dzieła tamtego okresu - głównie architektury i rzeźby - szczególnie cenione za niezwykłe rozwiązania techniczne, wielkość czy walory artystyczne. I choć było ich z pewnością więcej niż siedem, to przyjęto tę liczbę, jako magiczną w niemalże wszystkich kulturach. "Siódemka" jest jeszcze odpowiednia z jednego powodu - trudno byłoby znaleźć 2 lub 3 najwspanialsze dzieła, a lista obejmująca więcej niż 10 pozycji straciłaby na znaczeniu - tak więc siedem jest "w sam raz". Często więc pojawia się problem, czy dany obiekt znajdował się faktycznie na liście "siedmiu", czy też jest tylko przysłowiowym cudem świata. Pierwsza taka lista powstała najprawdopodobniej w Aleksandrii w IIIw p.n.e. (Kallimach). Potem powstały kolejne, nieznacznie różniące się między sobą, głównie dlatego, że w czasach współczesnych twórcom list niektóre z dzieł już, a niektóre jeszcze, nie istniały. Posąg Zeusa umieszczany był na wszystkich tych listach. Najpopularniejsze było zestawienie, które oprócz Posągu Zeusa wspomina takie dzieła jak: Świątynia Artemidy (Artemizjon) w Efezie, Mauzoleum w  Helikarnasie, Posąg Heliosa na wyspie Rodos (Kolos Rodyjski), Latarnia Morska na wyspie Faros, Piramida Cheopsa (lub ogólnie piramidy), Wiszące Ogrody w Babilonie (Ogrody Semiramidy). Do naszych czasów przetrwała tylko Piramida Cheopsa.