Poezja i dramat

Choć Grecy posługiwali się pismem (dość prymitywnym) już w czasach mykeńskich, to zachowały się z tego okresu wyłącznie zapiski gospodarskie. Jeśli nawet w tamtych czasach nie zapisywano jeszcze utworów literackich, to z całą pewnością istniała już poezja, jednak w postaci tradycji ustnej. Utwory były początkowo śpiewane, potem recytowane wprost do słuchaczy przez wędrownych pieśniarzy (aoidów). Wędrowali oni nawet w dalekie strony i publicznie recytowali i śpiewali, często improwizując, teksty sławiące bohaterów oraz opowieści o bogach - mity.

Mniej więcej około VIIIw. p.n.e. Grecy stworzyli własne, choć wzorowane na perskim, pismo. Pojawiły się wówczas pierwsze pisane wierszem utwory epickie, a więc utwory literackie zawierające fabułę i narrację. Bogactwo językowe nawet tych pierwszych utworów świadczy o tym, że nie powstały one "od zera" w tym okresie. Bazowały one na wielowiekowej tradycji poezji ustnej. Podobnie jak w poprzednich wiekach, utwory te były recytowane przez pieśniarzy, przeważnie podczas uroczystości religijnych. Jednak nie pozwalano sobie już na improwizację. Bardzo często organizowano, początkowo zapewne spontanicznie, konkursy recytatorskie. Największą popularność zdobyły utwory Homera i Hezjoda. Homer był przede wszystkim autorem Iliady i Odysei (sławiące wojnę trojańską i triumfalny powrót Odyseusza) oraz 33 hymnów zwanych homeryckimi. Największe (najobszerniejsze) z nich to: Do Apollina Delijskiego, Do Apollina Pytyjskiego, Do Demeter, Do Afrodyty. Przypisuje mu się także ironiczny poemat  Wojna żab z myszami oraz wiele innych. Największym dziełem Hezjoda była Theogonia czyli rodzenie się bogów, która stanowi zapis tworzenia się świata i narodzin greckich bogów oraz usystematyzowanie wiedzy o bogach i powiązaniach między nimi. Innym jego dziełem był "kalendarz gospodarczy" Prace i dnie, w którym poeta zawarł m.in. słynny mit o 5 pokoleniach ludzkich: złotym, srebrnym, spiżowym, heroicznym i żelaznym. Zobacz też: Mitologia.

W epoce archaicznej (VIII-VIw. p.n.e.) popularność zdobyły także mniejsze utwory poetyckie - liryki. Były one także recytowane publicznie bądź przez samych autorów, bądź innych artystów. Wygłaszano je zazwyczaj na prywatnych przyjęciach przy akompaniamencie liry, lub w czasie większych uroczystości, w otoczeniu chóru. Większość utworów lirycznych powstała na konkretne zamówienie. Przykładem tego mogą być Hymny Pindara (sławiące mistrzów olimpijskich), weselne pieśni Safony czy utwory patriotyczno-moralizatorskie Solona. To właśnie Safona z Lesbos uznawana jest za największą poetkę Starożytności. Twórczość swą opierała na doświadczeniach własnego życia. Była bowiem przewodniczką koła czcicielek bogini Afrodyty. W swoim domu organizowała spotkania młodych, niezamężnych dziewcząt z arystokratycznych rodów. Pod kierunkiem Safony panny ćwiczyły się w poezji, grze na instrumentach (głównie na lirze) i w tańcu. Poetka obdarzała swoje podopieczne serdeczną przyjaźnią i gorącym uczuciem. Wyrażane w ten sposób uczucia przyczyniły się do powstania określenia "miłość lesbijska" (od ojczyzny Safony). Jednak obecnie przeważnie neguje się takie skłonności poetki. Pod wpływem tych spotkań powstawała prawie cała twórczość Safony - głównie liryki. Wiersze przepojone były radością ze wspólnego pobytu, a także smutkiem, gdy panny wychodząc za mąż opuszczały koło. Ukazana w poezji Safony niezwykła siła kobiecych uczuć, pełna wdzięku i delikatności, wrażliwości i subtelności zaskakuje ogromną intensywnością i bogactwem wyrazu. Żadna kobieta wcześniej, a nawet całe wieki później nie odważyła się pisać tak szczerze o swoich uczuciach. Obok liryków w twórczości Safony znalazły się także pieśni weselne dedykowane młodym parom, a z późniejszego okresu również pieśni historyczne i epitafia. Spośród 6000 wierszy wydanych w czasach hellenistycznych (w Aleksandrii, w dziewięciu tomach) do dziś zachowało się zaledwie kilkadziesiąt.

W okresie klasycznym (V-IVw. p.n.e.) kontynuowano powstałą wcześniej twórczość poetycką. Nastąpił jednak istotny rozwój dramatu (z dialogami wierszowanymi) - zarówno tragedii jak i komedii. Dramat, którego powstanie datuje się na 2 połowę VIw. p.n.e., podobnie jak epika zawierał fabułę, lecz ukazywaną nie w formie narracji lecz dialogów (choć trochę narracji wprowadzał zwykle chór). Początek tragedii greckiej sięga misteriów dionizyjskich (Wielkie Dionizje - tzw. miejskie), podczas których ich uczestnicy, ubrani w koźle skóry, śpiewali pieśni obrzędowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonów). Nazwa "tragedia" pochodzi od dwóch słów greckich: tragos - kozioł i ode - pieśń (tragedia = pieśń kozła). Z kolei komedia wywodzi się z Małych Dionizjów (wiejskich). Głównym ośrodkiem twórczości dramatycznej stały się Ateny "złotego wieku" Peryklesa. Ale dramat szybko rozprzestrzenił się po całym świecie greckim, co widać po obecnych do dzisiaj w wielu miejscach teatrach antycznych (Epidauros, Dodona, Delfy, Pergamon, Efez). Za pierwszego dramaturga uważa się Tespisa - on to miał wprowadzić pierwszy dialog pomiędzy przewodnikiem chóru, a chórem. Ajschylos w swych sztukach wprowadził drugiego aktora, a Sofokles trzeciego oraz dekoracje sceniczne. Najwybitniejszymi dramatopisarzami okazali się żyjący w Atenach tragicy: Sofokles, Eurypides i  Ajschylos oraz twórca komedii - Arystofanes. O ile tragedia antyczna czerpała treści głównie z mitologii, to komedia najczęściej ośmieszała życie polityczne i obyczajowe miasta i elit. Dramat był rozrywką niezwykle popularną i masową, choć nie jest pewne czy na widowni mogły zasiadać kobiety. Wiadomo na pewno, że aktorami mogli być wyłącznie mężczyźni, grający również role kobiece (ułatwiały to maski teatralne). Nie było też, znanego z dramatu współczesnego, podziału na akty i sceny, a aktorów było najczęściej trzech. Odbywały się też festiwale teatralne, podczas których sędziowie (wybrani przez losowanie) przyznawali autorom sztuk miejsca. Podobno podczas festiwalu towarzyszącego Dionizjom Sofokles zajął 24 razy pierwsze miejsce i 7 razy drugie. Upadek dramatu ateńskiego nastąpił po śmierci dwóch najwybitniejszych twórców: Eurypidesa i Sofoklesa w 406 r. p.n.e., a zwłaszcza po klęsce Aten w wojnie peloponeskiej w 404 r. p.n.e.

Poeci hellenistyczni rozwijali raczej tradycyjne gatunki poezji: epikę (epos dydaktyczny i historyczny) oraz lirykę (elegia, epigram, idylla). Ale nie zarzucono zupełnie dramatu. Jednak nie rozwijał się on już tak jak w epoce klasycznej, czerpiąc teraz z wypróbowanych wzorów. A najczęściej granymi były i tak przedstawienia trzech najwybitniejszych dramatopisarzy ateńskich. Wyraźnie zmienił się też sposób odbioru poezji. Widzowie przedstawień scenicznych w dużym stopniu wyparci zostali przez czytelników twórczości pisanej.