Święta kościelne i nie tylko

Grecy mają mnóstwo świąt. Każdy kościół uroczyście obchodzi dzień swojego patrona. A kościołów i patronów jest w Grecji dużo. Uroczystości odbywają się zwykle wokół kościołów i są okazją do jedzenia, picia, muzykowania, tańców oraz parad. Takie zabawy trwają czasem do kilku dni (i nocy). Większość świąt obchodzi się głównie w przeddzień (gr. patamoni - odpowiednik katolickiej „wigilii”) właściwej daty. Oprócz niezliczonej liczby świąt lokalnych, jest też kilkanaście obchodzonych w całym kraju lub przynajmniej w całych regionach. Oto lista takich uroczystości - głównie kościelnych, ale umieściłem też kilka świeckich, żeby mieć komplet najważnieszych świąt w Grecji:

• 1 stycznia - w Nowy Rok przypada dzień świętego Wasylego (Agios Vassilios), odpowiednika św. Mikołaja przynoszącego prezenty. W kościołach odprawiane są msze, a w domach piecze się specjalny chleb - vassilopitta z pieniążkiem w środku. Ten, kto znajdzie monetę, ma zapewnione szczęście w najbliższym roku. Tradycyjne pozdrowienie noworoczne to Kali Chronia - Dobrego Roku.

• 6 stycznia - Święto Trzech Króli (Agia Teofania), inaczej: Objawienia Pańskiego, ustanowione na pamiątkę chrztu Jezusa. Najważniejszym obrzędem jest poświęcenie chrzcielnic i wszelkich zbiorników wodnych. Nad jeziorami i morzami emocje sięgają zenitu, gdy kapłan wrzuca do wody krucyfiks, po który na wyścigi nurkują okoliczni chłopcy - na znak oczyszczenia duszy. Ten, który pierwszy wyłowi krzyż, przez cały rok będzie się cieszył błogosławieństwem i szczęściem. Rozmaite obrzędy kościelne mają na celu przepędzenie z tego świata złych duchów (zezowate karły - Kalikantzari), które wyczyniały psoty podczas 12 dni od Bożego Narodzenia.
• 8 stycznia - Ginekokratia - to festiwal w Tracji, podczas którego przypominane są tradycje matriarchalne. Tego dnia dla odmiany to kobiety zaludniają kawiarnie, a mężczyźni zajmują się obowiązkami domowymi (święto świeckie).
• Karnawał - okres trzech tygodni (Apokriatika), kończący się w siódmym tygodniu przed Wielkanocą. Jeden z największych karnawałów nie tylko w Grecji, ale w rejonie Morza Śródziemnego, odbywa się w Patras, na Peloponezie. W ostatnią niedzielę przed Wielkim Postem organizowana jest wspaniała parada, w której widoczny udział ma spora populacja homoseksualistów. Również interesująco wyglądają maskarady organizowane w Macedonii, Tracji i przerażający „Kozi Taniec” na wyspie Skiros (to też świętowanie świeckie, ale nie bez związku z Wielkanocą).
• 25 marca - Dzień Niepodległości (rocznica rozpoczęcia walk o niepodległość Grecji), ale też święto Zwiastowania NMP - jest to więc święto religijne i zarazem państwowe, dzień wolny w całym kraju. Władze państwowe organizują uroczyste parady i imprezy rozrywkowe dla uczczenia wybuchu powstania przeciwko Turkom w 1821r. W kościołach odprawia się msze upamiętniające Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny. Najhuczniej święto obchodzone jest na wyspach Tinos i Hydra. Święto to zwykle przypada w czasie Wielkiego Postu - jest to więc jeden z dwóch dni, kiedy post nie obowiązuje.
• 23 kwietnia - dzień świętego Jerzego (Agios Giorgios), patrona pasterzy, czczonego głównie na wsi. Tańce i zabawy odbywają się m.in. w Arachowie koło Delf. Św. Jerzy jest również patronem wyspy Skiros. Jeśli święto przypadłoby w Wielkim Poście, to przesuwa się je na Poniedziałek Wielkanocny.
• 1 maja - to tradycyjne święto mieszczuchów, którzy tego dnia tłumnie wyruszają na pikniki, na wieś, skąd przywożą bukiety polnych kwiatów. Uplecione z nich wianki zawieszają nad drzwiami i na balkonach, gdzie wiszą aż do nocy świętojańskiej. Lewica organizuje w tym dniu pochody z okazji Święta Pracy (święto świeckie).
• 21 maja - dzień świętego Konstantyna (Agios Konstantinos) i świętej Heleny (Agia Eleni) - pierwszych władców Cesarstwa Bizantyjskiego, nastawionych przychylnie do prawosławia. W niektórych wsiach w Macedonii odbywają się obrzędy Anastenariów z tańcami po rozżarzonych węglach, obchodzone przez uchodźców z Tracji Wschodniej (obecnie Turcja i Bułgaria) po Wojnach Bałkańskich 1911-1912 i wymianie ludności między Grecją a Turcją w 1923r. W innych częściach kraju jest to po prostu dzień najpopularniejszych imienin.
• w maju lub czerwcu, 50 dni po Wielkanocy - poniedziałek Agio Pnevma - Zielone Świątki, albo: Dzień Pięćdziesiątnicy - obchodzone na pamiątkę Zesłania Ducha Świętego na apostołów. W Polsce obchodzimy to święto w niedzielę.
• 29 i 30 czerwca - pierwszy dzień to uroczystość świętych Piotra (Agios Petros) i Pawła (Agios Pavlos), drugi dzień: Świętych Apostołów (Agii Apostoli). Święta te są często połączone. W całym kraju to kolejne bardzo popularne imieniny.
• 17 lipca - dzień świętej Maryny (Agia Marina) opiekunki zbiorów. Obchodzone głównie na wsi. Wspaniałe obchody mają miejsce na wyspie Leros i w miejscowości Agia Marina na wyspie Kassos.
• 20 lipca - święto Proroka Eliasza (Profitis Ilias) - powszechnie obchodzone w kaplicach pod jego wezwaniem. Co ciekawe, na wielu wyspach najwyższy szczyt górski nosi nazwę Proroka Eliasza, często na szczycie znajduje się mała kapliczka lub choćby miniaturowa, mieszcząca tylko kilka świeczek.
• 26 lipca - dzień świętej Praskowii (Agia Paraskevi) - hucznie obchodzony na wsiach, szczególnie w Epirze.
• 6 sierpnia - Święto Przemienienia Pańskiego (Metamorfosis) - szczególnie pięknie obchodzone w wiosce Christos na Ikarii i Platanos na Leros. Na wyspie Chalki święto jest związane z walkami na jaja, mąkę i atrament z kałamarnicy - trzeba uważać na ubrania!
• 15 sierpnia - Święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (Apokimisis Panagias). Dzień wolny od pracy. W tym dniu ludzie tradycyjnie odwiedzają rodzinne wioski, więc w wielu miejscach trudno o nocleg. Na wyspie Tinos organizowana jest wielka pielgrzymka.
• 29 sierpnia - święto upamiętniające ścięcie Jana Chrzciciela (Agios Ioanis Prodromos)

• 8 września - narodziny Matki Bożej (Gennisis tis Panagias). W kościołach odprawiane są uroczyste msze. Na wyspach Spetses równocześnie obchodzi się rocznicę bitwy z 1822r. - w porcie aktorzy odtwarzają jej przebieg, po czym następuje pokaz sztucznych ogni i zabawa do rana. Na wyspie Rodos odbywają się pielgrzymki kobiet starających się o dziecko do klasztoru Tsampika - z całej wyspy, a nawet sąsiednich.
• 14 września - święto Podwyższenie Krzyża (Ipsosis tou Stavrou) - ostatnie duże święto w lecie, szczególnie uroczyście obchodzone w Chalki.
• 24 września - święto Jana Ewangelisty (Agios Ioannis Theologos) obchodzone na Nisyros i Patmos.
• 26 października - świętego Dymitra (Agios Dimitrios) - kolejne popularne imieniny, szczególnie hucznie świętowane w Salonikach, których ten święty jest patronem. W tym dniu często po raz pierwszy próbuje się młodego wina, co jest dobrym powodem do powszechnej zabawy.
• 28 października - Dzień Ochi (Imera tou Ochi)- najważniejsza impreza patriotyczna w całym roku. Narodowe święto z paradami, tańcami i występami artystów, ustanowione na pamiątkę odpowiedzi na ultimatum Mussoliniego, jakiej miał w 1940r. udzielić generał Metaksas: Ochi! znaczy Nie! - dla żądania zgody na wkroczenie wojsk włoskich do Grecji.
• 8 listopada - kolejne popularne imieniny - święto Archaniołów Michała (Michail) i Gabriela (Gavril) - obchodzone w wielu wiejskich klasztorach i kaplicach.
• 6 grudnia - dzień Świętego Mikołaja (Agios Nicolaos) - patrona marynarzy, któremu poświęcono wiele kaplic i kościołów w całym kraju. Ten święty nie ma związku z Mikołajem z Laponii przynoszącym u nas prezenty.
• 25 grudnia - Boże Narodzenie (Khristouyenna) - świętowane znacznie skromniej niż Wielkanoc. Zwyczaj strojenia choinki ma kilkadziesiąt lat, pod wpływem kultury zachodu. W Grecji tradycyjnie stroiło się światełkami łodzie. Na wyspach nadal częściej można spotkać ozdobione łodzie niż choinkę. Grecy nie obchodzą Wigilii tak, jak Polacy - nie ma tradycji zasiadania do wspólnej kolacji - to zwykły dzień przygotowania do Bożego Narodzenia.
• 26 grudnia - święto Matki Boskiej zawane też Soborem Bogurodzicy (Sinaksis tis Panagias). Od 25 grudnia do 6 stycznia w domach próbują przez kominy zjawiajać się złośliwe, psotne duchy - zezowate karły (Kalikantzari), aby uczestniczyć w świętach. By temu zapobiec w kominkach rozpala się drwa. Stworzenia te mają być źródłem wszelkich problemów i kłopotów, broją w kuchniach, rozsypują mąkę i cukier. Dopiero obrzędy kościelne 6 stycznia je przepędzają.