Porządki architektoniczne
Porządki architektoniczne to (uogólniając) określone kierunki stylistyczne, według
których konstruuje się budowle. Określają one podstawowe wymogi i założenia
dotyczące kształtu i dekoracji poszczególnych elementów budowli. Trzy podstawowe
porządki wykształciły się w starożytnej Grecji: dorycki i joński
- około 600 r. p.n.e. oraz koryncki około 200 lat później.
Najłatwiej je rozpoznać po kształtach głowic kolumn (kapitel).
Dorycki
Porządek dorycki jest najstarszym porządkiem, w którym elementy drewniane zastąpiono kamiennymi.
Cechują go ciężkie proporcje, surowość i monumentalność. Kolumny są grube w stosunku
do wysokości i odległości między nimi. Często więc określa się go jako męski.
Kolumna dorycka nie ma bazy (2) (stoi bezpośrednio na stylobacie (1) - najwyższym stopniu
podbudowy świątyni), a jej trzon (3) (zwężający się ku górze) jest lekko wybrzuszony po środku (entazis).
Głowica (kapitel) (4) składa się z poduszki (echinus) przykrytej
kwadratową płytą - abakusem.
Na abakusie kolumny spoczywa dolna, gładka część belkowania - architraw (5), nad którą
znajduje się część środkowa - fryz (6). Fryz dorycki składa się
z naprzemiennie występujących tryglifów (z pionowymi żłobieniami)
i metop - często pokrytych płaskorzeźbami. Górną część belkowania stanowi
gzyms (7) zakończony często rynną.
Porządek dorycki rozpowszechniony był głównie na greckim stałym lądzie i w koloniach
Wielkiej Grecji (południowa Italia, Sycylia). Ze względu na trudności w stosowaniu porządku
doryckiego we wielkich budowlach od okresu hellenistycznego zaniechano jego stosowania.
|
|
Joński
Porządek joński powstał w tym samym okresie co dorycki, na terenie Azji Mniejszej (Jonia).
Cechuje go lekkość, smukłość proporcji i ozdobność. Kolumny jońskie są smuklejsze od
doryckich stąd też stosuje się ich więcej. Styl joński określany jest często jako kobiecy.
Kolumna stoi na profilowanej bazie (2), a jej trzon jest również lekko
wybrzuszony po środku - ale mniej niż w kolumnie doryckiej. Pionowe żłobkowania
trzonu (kanelury) są gęstsze i drobniejsze niż w kolumnie doryckiej.
Również zwężenie górnej części trzonu kolumny jest mniej wyraźne.
Głowica (4) kolumny posiada charakterystyczne woluty w kształcie zwiniętych liści.
Przypomina to trochę rogi baranie. Belkowanie składa się z kilkustopniowego
architrawu (5), rzeźbionego fryzu (6) - biegnącego wokół całego budynku (bez
podziału na tryglify i metopy) oraz gzymsu (7).
Styl joński dominował głównie w miejscu swego powstania (Azja Mniejsza) ale też spotykany był na Sycylii,
w Italii czy na ateńskim Akropolu. Czasem też budowano świątynie doryckie, które
miały joński wystrój wnętrza (świątynia Apollina w Bassaj czy Ateny w Paestum).
|
|
Koryncki
Porządek koryncki wykształcił się na przełomie V i IVw. p.n.e., a rozwinął się w okresie
panowania rzymskiego. Trzon (3) i podstawa (2) kolumny korynckiej są podobne do jońskich, zupełnie
inna jest jednak głowica (4). Ma ona kształt kosza okolonego rzędami liści akantu (barszcz zwyczajny),
z małymi wolutami przypominającymi jońskie. Być może taki wyraźny element roślinny jest nawiązaniem do drzewa i gaju,
związanych z genezą świątyni greckiej. Kilkuwarstwowe belkowanie (5,6,7)
świątyni korynckiej niekiedy pozbawione jest rzeźbienia.
Porządek koryncki określany jest czasem jako dziewczęcy.
|
|
|