Gospodarka

Struktura gospodarki i podstawowe wskaźniki

Od 1981 roku Grecja jest członkiem EWG (przekształconej później w Unię Europejską), a od 2002 r. zrezygnowała z własnej waluty (drachmy) i weszła do strefy euro.

Współczesna Grecja w ostatnich trzech dekadach XX wieku, za sprawą kredytów zagranicznych, stała się rozwiniętym krajem, o wysokim wskaźniku rozwoju społecznego i dość wysokich wskaźnikach jakości życia, wyraźnie bardziej rozwiniętym od swoich sąsiadów. Jednak na tle pozostałych 14 krajów Unii Europejskiej, od samego początku członkostwa plasowała się w „ogonie” rankingów (obok Portugalii). Inne niż gospodarcze wskaźniki również potwierdzały zacofanie Grecji w stosunku do liderów Unii Europejskiej: niskie wydatki na szkolnictwo, naukę, czy technologie informatyczne i telekomunikację, nieobecność na polu odkryć i wynalazków itp. Po rozszerzeniu Unii o 10 nowych państw (w 2004 r.) Grecja wreszcie przestała być w statystykach na ostatnim miejscu, co jednak nie oznaczało radykalnej poprawy w realnym życiu. Nadal wysoki udział państwa w gospodarce wskazuje na systemowe opóźnienia. Spośród państw UE Grecja ma też najgorszy wskaźnik wolności gospodarczej, a w rankingu ogólnoświatowym nie mieści się nawet w pierwszej setce państw - zdecydowanie prawo nie sprzyja tu przedsiębiorcom.

Bardzo dotkliwy dla greckiej gospodarki i poziomu życia mieszkańców okazał się kryzys finansowy (w latach 2009-2018), spowodowany głównie zadłużeniem zagranicznym, które wcześniej napędzało rozwój tego kraju. Drugim powodem była nieodpowiedzialna polityka fiskalna i społeczna, która przez lata maskowała strukturalne problemy gospodarki. (To tak w największym uproszczeniu, a więcej o przyczynach kryzysu można znaleź tutaj.) Skutki tego kryzysu są w Grecji nadal widoczne, a przeciętnemu Grekowi żyje się znacznie gorzej niż 20-30 lat temu (realne dochody greckiej rodziny zmniejszyły się o około 25–30%), a także pod wieloma względami gorzej niż obecnie obywatelom naszego kraju (nominalnie zarabiają więcej, ale też życie jest tam znacznie droższe). To skutek tego, że przed kryzysem Grecy żyli ponad stan (m.in. za sprawą kredytów zagranicznych).

Struktura gospodarki

Gospodarka Grecji początkowo oparta była głównie na rolnictwie, rybołówstwie i surowcach naturalnych. Po wejściu do Unii Europejskiej w 1981 roku (wówczas EWG) i kilkuletnim okresie zastoju, nastąpiły znaczne przemiany - szybki rozwój ekonomiczny i przemiana gospodarki rolno-surowcowej w gospodarkę skupioną głównie na usługach (transport, handel, finanse i turystyka). Już w 1997 roku usługi wytwarzały 64,4% produktu krajowego brutto, podczas gdy rolnictwo 8,3%, a przemysł 27,3%. W ciągu kolejnych 25 lat nastąpiły dalsze istotne zmiany. Według danych z 2023 roku podział wytwórców dochodu narodowego był następujący: usługi - 80% (głównie turystyka i transport morski), rolnictwo - 4%, a przemysł - 16%.

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

W 1970 roku wartość PKB na jednego mieszkańca wynosiła zaledwie 1.133 USD, w 1990 roku już 6.893 USD, w 2007 r. osiągnęła rekordowe 27.360 USD, co wyraźnie pokazuje rozwój gospodarczy w tamtym czasie. Mimo względnego postępu w ostatnich dwóch dekadach XX w., gospodarka Grecji pozostawała w znacznej odległości za innymi krajami strefy euro. Kołem napędowym gospodarki w pierwszych latach XXI wieku były inwestycje związane z przygotowaniami do Igrzysk Olimpijskich w 2004 r., ale trwało to tylko kilka lat. Potem ujawnił się kryzys finansowy (2009-2018) oraz kolejne „nieszczęścia”: pandemia koronawirusa (2020) i wojna w Ukrainie (od 2022). Obecnie wartość PKB per capita spadła do ok. 22,5 tys. USD w 2023 r. (Polska ma podobne PKB na osobę: ok. 23,5 tys. USD w 2023).

PKB uwzględniające parytet siły nabywczej - PKB (PSN) - w Grecji jest na poziomie 39,5 tys. dolarów międzynarodowych. W Polsce, ze względu na znacznie niższe ceny, przekracza 47,5 tys. dolarów międzynarodowych - z tego m.in. wynika fakt, że przeciętnemu Grekowi żyje się gorzej niż obywatelom naszego kraju (nominalnie Grecy zarabiają więcej, ale też życie jest tam znacznie droższe).
Wartość całkowita PKB Grecji wynosi obecnie (dane z 2023 r.) 239 mld USD, a uwzględniając parytet siły nabywczej - PKB (PSN) - 418 mld  dolarów międzynarodowych.

Wzrost gospodarczy

Wzrost gospodarczy, mierzony wzrostem PKB, przez wiele lat - do 2008 roku - był na niezłym poziomie 3-4% rocznie. Kryzys finansowy w latach 2009-2018 spowodował jednak recesję i „kurczenie” się greckiej gospodarki. Dalsze straty spowodowała pandemia COVID-19 (2020), a następnie wojna w Ukrainie (od 2022). W latach kryzysu 2009-2013 wzrost PKB był ujemny (rekordowe -7,3% w 2011 r.), by w 2014 roku ponownie zmienić się na „plus” (0,7%). Pandemia COVID-19 silnie, choć na szczęście chwilowo, uderzyła w grecką gospodarkę opartą na turystyce, powodując w 2020 roku spadek PKB o 9%! (W kolejnym roku nastąpiło odbicie: zanotowano wzrost 8,3%). Obecnie (2023-2024 i prognozowany na 2025) roczny wzrost PKB wynosi około 2,2-2,6% - to prawie dwukrotnie mniej niż przed kryzysem finansowym.

Inflacja

W II połowie XX wieku, po wielu latach starań, inflacja spadła z 17% w latach 1980-1991 do poziomu 3-4% pod koniec lat '90 i na podobnym poziomie utrzymywała się do 2007 roku. Kryzys finansowy spowodował dalszy spadek inflacji - w 2014 r. miała ona wartość -1% (deflacja). Po kryzysie przez kilka lat inflacja utrzymywała się na niskim poziomie, nie przekraczającym 1-2%. Z powodu rosyjskiej agresji na Ukrainę i wzrostu cen energii, inflacja w 2022 roku osiągnęła 10%. W kolejnych latach stopniowo jednak malała, utrzymując się obecnie na poziomie 2-3%.

Rynek pracy

Bezrobocie utrzymujące się na przełomie XX i XXI w. na poziomie ok. 10%, gwałtownie wzrosło w kilku pierwszych latach kryzysu, do rekordowych 28%(!) w 2013 roku. Na poziomie ponad 20% utrzymywało się przez całą dekadę kryzysu i dopiero po pandemii COVID-10 spadło ponownie w okolice 10%. Obecnie stopa bezrobocia w Grecji osiągnęła 9,4% (w 2024 roku). Jednym z największych wyzwań społecznych i gospodarczych kraju jest wysokie bezrobocie wśród młodych. W końcowej fazie kryzysu (2014-2018) osiągnęło 40-60%!. Powoli jednak spada i obecnie wynosi około 20% (2024).

Skutki kryzysu finansowego 2009-2018

O tym jak trudna jest nadal sytuacja finansowa Grecji, świadczy chociażby skala zadłużenia państwa. Pod koniec kryzysu, w 2018 roku osiągnęło ono prawie 300 mld €, co stanowiło 180% PKB (dwukrotnie więcej niż średnia w UE!). W 2021 roku osiągnęło rekordowe 210% PKB! Obecnie dług publiczny Grecji wartościowo jeszcze się zwiększył i w 2024 roku wyniósł 554 mld €, ale stanowiło to już „tylko” 162% PKB. Ten procentowy udział w stosunku do PKB powoli spada (w 2025 roku ma spaść poniżej 150% PKB). Dla porównania, drugie miejsce w UE zajmują Włochy z zadłużeniem 137% PKB, a Polska z wartością ok. 50% (na 2025 rok prognozowane jest 60%) jest wyraźnie poniżej średniej unijnej wynoszącej nieco ponad 80% PKB.

Kryzys pokazał światu, że Państwo Greckie jest bardzo mocno zadłużone, a gospodarka znajduje się w stagnacji, więc atrakcyjność rynku greckiego dla inwestorów mocno spadła. Kosekwencją tego było to, że w 2013 roku Grecja trafiła z grupy państw rozwiniętych do grupy państw rozwijających się (albo: wschodzących - Emerging Markets). Jest to pierwszy w historii przypadek degradacji kraju z tej grupy. Główny indeks giełdy w Atenach stracił w ciągu pięciu lat kryzysu (2008-2013) ponad 80% wartości i bardzo powoli się odbija.

Gałęzie gospodarki

Turystyka

Turystyka jest od lat '60 XX wieku jedną z głównych gałęzi gospodarki, generując bezpośrednio ok. 10-15% PKB (obecnie to nawet 25-35 mld €). Jednak uwzględniając pośredni wpływ na inne branże (efekt mnożnikowy), np. handel, rolnictwo, budownictwo, całkowity wkład turystyki w PKB Grecji szacuje się na ok. 25% (50-60 mld €). Jest to możliwe ze względu na dużą ilość zabytków starożytnych i dobrze rozwiniętą infrastrukturę hotelowo-gastronomiczną, a także dogodne warunki klimatyczne i atrakcyjne plaże. Sezon turystyczny w Grecji trwa od kwietnia do października, jednak blisko połowa ruchu turystycznego ma miejsce w okresie lipiec-wrzesień. Największymi ośrodkami turystyki całorocznej są: Ateny (Akropol, liczne muzea), Delfy, Olimpia, Meteory, Mykeny, Sparta, Kreta, Santorini oraz św. Góra „Athos”. Turystyka wypoczynkowa koncentruje się wzdłuż wybrzeży i na wyspach, na których znajduje się 60% greckich hoteli (główne to Kreta, Rodos, Santorini, Mykonos, Zakynthos oraz Korfu).

W ostatnich latach przed pandemią Covid-19, Grecję odwiedzało rocznie około 30 milionów turystów - liczba ta niemal podwoiła się w ciągu 10 lat (2007-2016) i dalej rosła - pomimo trwającego w tym czasie w Grecji kryzysu. Obecnie Grecję każdego roku odwiedza około 40 mln turystów zagranicznych (41,6 mln w 2024 r.), co zbliża się już do granic możliwości infrastruktury szacowanych na 43-45 mln. To 4 razy tyle ile wynosi populacja tego kraju - niewiele krajów może pochwalić się takim wskaźnikiem! 60% gości zagranicznych stanowią obywatele UE - głównie z Niemiec, ale też z Francji, Włoch i Polski. Wielu turystów przybywa z Wielkiej Brytanii, sąsiedniej Macedonii Północnej i z USA (kiedyś też z Rosji). W 2017 roku liczba turystów z Polski po raz pierwszy przekroczyła milion.

Jak bardzo greckie PKB jest zależne od turystyki, pokazuje przykład Covid-19. Przychody z tytułu turystyki wynosiły przed pandemią ok. 18-19 miliardów €, a w 2020 r. chwilowo spadły do ok. 5 mld. Na szczęście następny rok przyniósł znaczną poprawę, a kolejne lata wręcz rekordy przychodów. A pandemie to nie jedyne zagrożenie - również skutki zmian klimatu (pożary, medikany) mogą mieć w przyszłości negatywny wpływ na przychody z turystyki.

Transport

Rozwój transportu lądowego utrudniają pasma górskie. Długość linii kolejowych wynosi tylko 2,5 tysiąca km (w większości nie zelektryfikowane i jednotorowe), w tym prawie 1.000 km linii wąskotorowych. W stałej eksploatacji jest jednak jeszcze mniej, bo zaledwie 1.800 km linii. Metro w Atenach składa się z trzech linii o łącznej długości 92 km (66 stacji). Metro w Salonikach zostało oficjalnie otwarte pod koniec 2024 roku, po 38 latach budowy! Pierwsza linia ma 9,6 km długości i obejmuje 13 stacji.

Większe znaczenie ma transport drogowy. Łączna długość dróg utwardzonych wynosi 117 tysięcy km, w tym ponad 2.000 km autostrad, a nieutwardzonych jest ok. 10.000 km. Ważnymi połączeniami drogowymi są autostrada A1, łącząca Ateny z Salonikami (odcinek europejskiej E75, 550 km, północ-południe) oraz ukończona w 2009 roku autostrada Egnatia (A2), łącząca miasto Igoumenitsa nad Morzem Jońskim z tureckim miasteczkiem Kipi, leżącym na granicy grecko-tureckiej (670 km, zachód-wschód). W 2017 roku zakończyła się przebudowa drogi krajowej łączącej Ateny z portem Patra na północy Peloponezu do standardu autostrady nazwanej Olimpia Odos (A6 i A8). Dzięki nowemu mostowi nad Zatoką Koryncką koło Patry (most Rion-Antirion) i nowej autostradzie Jońskiej (A5), łączącej Antirio z Ioaniną, można tędy dotrzeć do północno zachodniej części Grecji. Przejazd autostradami jest płatny - ok. 6-8 € za 100 km (opłaty bardzo wzrosły w ostatnich latach, wcześniej były symboliczne).

Tradycyjnie dużą rolę odgrywa żegluga morska. Nośność floty handlowej - 395 mln DWT (19% floty światowej) plasuje greckich armatorów na pierwszym miejscu na świecie (wyprzedzając tym samym Chiny z 309,8 mln DWT). Również wartość greckiej floty handlowej (ponad 100 mld USD) jest najwyższa na świecie i wyprzedza flotę japońską (89 mld USD), chińską (84 mld USD) i razem wziętą W. Brytanii, Niemiec i Norwegii. Pod względem ilości statków - ponad 5.500 wszystkich (21% floty światowej), w tym 4.200 jednostek o tonażu powyżej 1000 GT - Grecja plasuje się na czwartym miejscu na świecie. Wielu zagranicznych armatorów pływa pod grecką banderą (uznawaną za „tanią”, ze względu na niskie opłaty rejestrowe), ale jednocześnie statki należące do greckich armatorów pływają pod innymi banderami (jeszcze „tańszymi”) - stąd wynikają rozbieżności w informacjach podawanych przez różne źródła. Greccy armatorzy bardzo mocno inwestują w rozwój floty - jest jedną z najmłodszych na świecie (średni wiek statków to niecałe 10 lat), a w 2018 r. prawie 20% zakupów nowej floty na świecie stanowiła grecka.
Największe porty to: Pireus, Saloniki, Patras i Wolos. Transport pomiędzy wyspami i sąsiednimi krajami (Turcją, Włochami, Egiptem, Izraelem i Cyprem) zapewnia duża liczba połączeń promowych i żegluga przybrzeżna. Corocznie promy, szybkie statki i katamarany przewożą na liniach krajowych 2 mln pasażerów, 150.000 ciężarówek i ok. 140.000 samochodów. Krajowa komunikacja morska jest obecnie zdominowana przez 3 silne grupy: Minoan Lines, ANEK NE Group i Attica Enterprises-Strintzis Konsorcjum.
W Grecji jest 45 lotnisk krajowych (spełniających międzynarodowe standardy), w tym 29 z przejściem granicznym (kilka z nich to lotniska wojskowe, z małymi terminalami pasażerskimi czynnymi tylko latem). Największym portem lotniczym jest nowoczesne lotnisko w Atenach o znaczeniu międzykontynentalnym. Od kilku lat w powietrzu królują linie Aegean Airlines. Dotychczasowy potentat państwowy: Olimpic Airlines (dawniej Olimpic Airways) nie przetrwał kryzysu i po sprywatyzowaniu został przejęty przez Aegean Airlines (choć nadal wykonuje loty na krótkich trasach regionalnych pod nazwą Olimpic Air).

Bogactwa naturalne

Istotnym elementem przemysłu Grecji jest przemysł wydobywczy. Stanowi on co prawda niewielki dział gospodarki (około 3 % PKB), ale ma duże znaczenie w eksporcie. Głównym bogactwem mineralnym są boksyty (wydobywane w kopalniach głębinowych w górach wzdłuż Zatoki Korynckiej), rudy żelaza (Kreta, Macedonia, wyspa Thasos), rudy cynku i ołowiu (Attyka), chromu, manganu i niklu (greckie lateryty). Sól kamienna odparowywana jest z wody morskiej. Bogate złoża wapieni, podstawowego surowca przy produkcji cementu, dostępne są na nieomal całym obszarze kraju. Wydobywany jest wysokiej jakości marmur oraz kruszywa i skały wykorzystywane w budownictwie (kamień wapienny, piasek, grys).

Przemysł

Jedyną bazą energetyki są złoża węgla brunatnego. 50% energii pochodzi z elektrowni opalanych węglem brunatnym, 20% importowanym gazem i ok. 10% mazutem, a 20% stanowią elektrownie wodne i wiatrowe. W 2019 roku premier Kyriakos Mitsotakis ogłosił plan zamknięcia wszystkich elektrowni węglowych do 2028 roku, co stanowi istotny krok w kierunku dekarbonizacji sektora energetycznego. W przemyśle przetwórczym dominuje przemysł spożywczy (olej z oliwek, wina, tytoń, cytrusy) rozrzucony po całym kraju, obecnie upadający przemysł włókienniczy i odzieżowy (Ateny, Pireus), hutnictwo aluminium (Oistomos) i żelaza (Pireus). Pozostałe gałęzie przemysłu to przemysł cementowy oraz maszynowy i stoczniowy (Ateny, Pireus, Saloniki), chemiczny i petrochemiczny (Saloniki). Przemysł samochodowy prawie całkowicie upadł i obecnie funkcjonuje jako dotowany przez państwo przemysł zbrojeniowy. Znaczny udział w rynku mają greckie wyroby AGD.
Z chwilą wejścia Grecji do EWG, następnie przybierając na sile w XXI wieku, decydująco zaznaczyło się zjawisko deindustrializacji kraju. Powszechne stało się przenoszenie produkcji i central przedsiębiorstw za granicę. W latach 2005–2013 poziom produkcji przemysłu spadł o kolejne 32%. Przykładowo, wzdłuż głównych tras Aten zamknięte, zmienione w magazyny importowe lub wyburzone zostały już niemal wszystkie fabryki, czynne jeszcze w początkach bieżącego wieku.

Rolnictwo

Ten sektor wytwarza obecnie zaledwie 3,9% PKB i zatrudnia 15% populacji czynnej zawodowo. Ziemie uprawne zajmują 21% powierzchni kraju, łąki i pastwiska - 24%, lasy i zarośla - 40% (w tym drzewostany wysokopienne tylko 2,6%), resztę stanowią głównie nieużytki. Gleby są w większości kamieniste i nieprzydatne rolniczo. Żyzne gleby aluwialne występują prawie wyłącznie na nizinach Macedonii i Tracji oraz w Attyce i na Nizinie Tesalskiej.

W rolnictwie Grecji przeważają drobne, rodzinne gospodarstwa rolne (65% ma 1-5 ha, a 1% ma powyżej 50 ha). Zaledwie 9% ludności otrzymuje dochody wyłącznie z rolnictwa, ale działalnością rolniczą zajmuje się w sumie około 15% ludzi czynnych zawodowo. Oprócz Portugalii jest to najwyższy wskaźnik wśród „starych” państw Unii. Około 30% gruntów jest nawadnianych (trzykrotny wzrost w ostatnich 50 latach). Główne uprawy to: bawełna (nr 1. w UE), oliwki i ryż (na północy), pistacje (nr 1. w UE), migdały, winorośl, cytrusy, pszenica, tytoń, kukurydza (jedne z najwyższych plonów na świecie), oraz warzywa (głównie pomidory). Hodowla ma małe znaczenie ze względu na niską jakość pastwisk. Duże znaczenie ma rybołówstwo oraz połów skorupiaków i gąbek (u wybrzeży wysp). Grecka flota rybacka dominuje pod względem liczebności na Morzu Śródziemnym wśród państw UE, a pod względem liczby złowionych ryb zajmuje 11 miejsce w całej Unii.

Telekomunikacja

Sieć telefoniczna jest bardzo dobrze rozwinięta i nowoczesna. Liczba telefonów stacjonarnych operatora narodowego OTE wynosi prawie 6,5 miliona. Użytkowników telefonów komórkowych jest już ponad 20 milionów, co w przeliczeniu na liczbę mieszkańców Grecji daje bardzo wysoki wskaźnik (najwyższy w Unii Europejskiej). Sieć komórkowa jest bardzo dobrze rozwinięta - w praktyce wszędzie jest zasięg co najmniej jednej z trzech greckich sieci: Cosmote (operator narodowy), Vodafone (dawniej Panafon, kapitał brytyjski) i WIND (dawniej Telestet i TIM, kapitał włoski). Jednak ze względu na górzysty charakter kraju, bywają regiony, gdzie moc sygnału, zwłaszcza wewnątrz budynków, jest niska.

Jeśli chodzi o sieć transmisji danych, to jest z tym znacznie gorzej (dużo poniżej średniej w UE). W 2019 roku przewodowy szerokopasmowy dostęp do Internetu posiadało prawie 2,5 miliona spośród 6 mln internautów. W 2022 roku tylko 20% użytkowników korzystało z usług o prędkości co najmniej 100 Mbps, co również jest poniżej unijnej średniej wynoszącej 55%. Sieć światłowodowa jest intensywnie rozbudowywana - zwłaszcza w dużych metropoliach: Atenach i  Salonikach. Poza metropoliami, ze względu na warunki naturalne, nie jest to ani łatwe, ani tanie. Alternatywą jest mobilny internet szerokopasmowy - do 2022 roku Grecja osiągnęła 86% zasięgu sieci 5G, przewyższając średnią UE wynoszącą 81%.