Grecja prehistoryczna

3000 p.n.e. - 1200 p.n.e.

Historia Grecji sięga III tysiąclecia przed naszą erą - do Epoki Brązu. Tworzyła się, począwszy od 3200 r. p.n.e., na bazie kultury cykladzkiej (Cyklady), minojskiej (Kreta i wyspy Morza Egejskiego) i mykeńskiej (Peloponez), na obszarze zbliżonym do obszaru Grecji współczesnej. Jako pierwsza wykształciła się kultura minojska - na Krecie, na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. Nazwa tej cywilizacji pochodzi od legendarnego króla Krety - Minosa (obecnie sądzi się, że słowo minos oznaczało tytuł, a nie imię władcy). Powstały wówczas pierwsze pałace w Knossos i Fajstos. Na Peloponezie ludność przedgrecka stworzyła kulturę helladzką. W I połowie II tysiąclecia tereny te podbili praojcowie współczesnych Greków - Achajowie, którzy przybyli z północy. Przejęli oni kulturę helladzką i utworzyli (z pewnymi wpływami kultury minojskiej), na obszarze obecnej Argolidy, kulturę mykeńską.

Apogeum kultury minojskiej i mykeńskiej przypadało na II tysiąclecie p.n.e., na okres "pałacowy", zwany tak od ośrodków scentralizowanej władzy i religii - pałaców (cytadel), z których władcy (kapłani) zarządzali swoim terytorium (m.in. pałace w Konossos i Fajstos na Krecie, Pylos, Tirynsie i Mykenach). Budownictwo mykeńskie miało charakter warowny (obronny). Dziś w pobliżu Myken można podziwiać ruiny cytadeli, z charakterystycznymi, kilkumetrowej grubości, murami "cyklopowymi" - ułożonymi z wielkich nieociosanych głazów - stąd wzięło się później przekonanie że wznieśli je cyklopi. Historycy są zdania, że takie mury były najbardziej ekonomiczne w tamtych czasach i niezwykle wytrzymałe. Taniej było transportować olbrzymie bloki saniami, przy użyciu niezliczonych rzesz robotników, niż obrabiać je, skromnymi wówczas narzędziami (metal w Epoce Brązu był jeszcze trudno dostępny i drogi). Również w sztuce z Myken (malarstwo naścienne) dominowały tematy batalistyczne i łowieckie.

Około 1500 r. p.n.e. (a według najnowszych badań nawet 100 lat wcześniej) nastąpiła erupcja wulkanu na wyspie Santoryn (wł.Santorini, gr.Thira, dawniej Tera). Dzięki temu, pod warstwą wulkanicznego popiołu, zachowały się do naszych czasów wspaniałe kolorowe malowidła naścienne i inne dzieła sztuki minojskiej. Sztuka minojska świadczy o tym, że jej twórcy, w przeciwieństwie do wojowniczych Mykeńczyków, byli ludźmi o nastawieniu pokojowym, opanowującymi basen Morza Egejskiego drogą handlu, nie zaś podbojów. Stąd też budowle minojskie miały charakter bardziej użytkowy niż obronny. Pałace pozbawione elementów warownych były wielokondygnacyjne, posiadały dużą ilość sal i korytarzy, oświetlonych świetlikami w sufitach. Budowniczowie zadbali również o kanały wentylacyjne, wodociągi i kanalizację. Kultura minojska, jako najstarsza i najbardziej rozwinięta, wywarła ogromny wpływ na sąsiednie kultury: cykladzką i mykeńską.

Najsłynniejszymi przykładami sztuki cykladzkiej są tzw. idole, czyli marmurowe figurki o przeciętnej wysokości kilkudziesięciu centymetrów (generalnie od 5 do150 cm). Najczęściej wyobrażają one nagie kobiety z rękami założonymi na piersiach. Oprócz rzeźb o charakterze realistycznym powstawały posążki przypominające kształtem instrumenty muzyczne (figurki wiolinowe). Rzeźby te były jaskrawo malowane (czerwone, niebieskie). Ich przeznaczenie nie jest do końca jasne (mogły mieć związek z rytuałem pogrzebowym lub być wyobrażeniami cykladzkich bóstw). Ponadto zachowały się przykłady ściennego malarstwa cykladzkiego (w pałacu w Filakopi na Melos) oraz resztki ufortyfikowanych nadmorskich osad i miast (na Keos i na Syros).

Około 1450 r. p.n.e. (u schyłku kultury minojskiej) Achajowie podporządkowali sobie na ponad 2 stulecia Kretę, opanowując minojskie pałace w Konossos. Pomogło im w tym zapewne osłabienie Krety katastrofalnym wybuchem wulkanu na Santorynie. Fala powodziowa (tsunami) zniszczyła flotę minojską i zalała wybrzeża Krety. Potężna chmura popiołów utrzymywała się w atmosferze przez kilka lat, osłabiając plony. Pomimo odmiennego pochodzenia etnicznego Mykeńczyków i Kreteńczyków pomiędzy sztuką tych kultur istniały bardzo duże podobieństwa. Znaleziska archeologiczne pochodzące z tego okresu nie zawsze łatwo można przypisać do konkretnej kultury. Wynika to po części z kontaktów handlowych pomiędzy tymi kulturami oraz wypraw rabunkowych Mykeńczyków. Być może też podbici mieszkańcy Krety tworzyli swoje wyroby rzemieślnicze dla najeźdźców. Na 1400 r. p.n.e. datowane są najwcześniejsze inskrypcje zapisane pismem linearnym typu "B". Pismo to udało się odcyfrować w 1952 r. podczczas gdy starsze od niego (o ponad 200 lat) minojskie pismo typu "A" do dziś nie zostało przetłumaczone. Z około 1250 r. p.n.e. pochodzi Skarbiec Atreusza - domniemany grób Agamemnona, złote maski grobowe i Lwia Brama w Mykenach. W tym czasie nastąpiło też zburzenie Troi.

Nie ma dowodów historycznych, że Mykeńczycy odegrali decydującą rolę w zniszczeniu Troi, jednak sami nie przeżyli długo klęski tego miasta. Przyczyny osłabienia, a następnie upadku, około 1200 r. p.n.e., cywilizacji mykeńskiej pozostają zagadką. Bezpośrednich zniszczeń dokonały najazdy Dorów, kończąc okres prehistoryczny w dziejach Grecji.