Wieki Ciemne

1100 p.n.e. - 800 p.n.e.

Kres dominacji achajskiej w świecie mykeńskim i kreteńskim położył najazd nowych plemion greckich - Dorów. Trudno dziś powiedzieć dlaczego udało im się odnieść taki sukces militarny. Być może stopniowo przenikali Peloponez i na koniec uderzyli w Achajów uzbrojeni w broń żelazną, z którą brązowy oręż nie miał większych szans. Dorowie opanowali cały Peloponez, Kretę (i pobliskie wyspy), południowo-zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej (Dorydę) oraz część Grecji Środkowej. Fala dorycka ominęła tylko tereny Attyki, gdzie schroniły się przed najeźdźcami plemiona Jonów.

Zniszczenia dokonane przez Dorów otworzyły tzw. okres Wieków Ciemnych (Epoka Żelaza: XII-IXw. p.n.e.), podczas którego załamał się rozwój dotychczasowej kultury. Pałace zostały splądrowane, groby zbezczeszczone, a mieszkańcy wypędzeni ze zburzonych osiedli. Były to czasy malejącego zaludnienia, biedy i kulturowego upadku. Wszystkie wyrafinowane dzieła sztuki i cywilizacji pałacowej uległy zatraceniu - malarstwo, monumentalna architektura, umiejętności obróbki metali, czytania i pisania. Znacznie zmniejszyło się także znaczenie handlu morskiego, będącego podstawowym źródłem bogactwa poprzednich władców. Odnowiona w następnych okresach kultura miała minimalny związek z kulturą minojską czy mykeńską.

Jednym z najważniejszych przeobrażeń, które dokonały się w tym okresie był proces przejścia od ustroju rodowego do organizacji państwowej: miast-państw (polis). Dotychczas ludność osiedlała się w niewielkich grupach. Komórką podstawową społeczności był ród zamieszkujący wieś. Na czele rodu stał wybierany, a później dziedziczny naczelnik (król). Rody mające wspólnego przodka często łączyły się w plemiona. Na skutek rozwoju rolnictwa, rzemiosła i handlu oraz w miarę powstawania miast, coraz ważniejsza stawała się wartość prywatna. Następowało zróżnicowanie majątkowe rodzin - tworzyło się społeczeństwo klasowe. Ustrój rodowy zastąpiły miasta-państwa rządzone przez arystokrację. Miasta tworzyły się przez połączenie kilku wsi, co nie oznaczało przeniesienia całej ludności do miasta, a jedynie zrzeczenie się przez wsie samodzielności politycznej. Plemiona nie zaniknęły od raz, ale stały się częściami składowymi nowego miasta-państwa. Najbardziej znane miasta-państwa z tego okresu to: Sparta, Ateny, Korynt, Efez i Milet.

Prawdopodobnie pod koniec Wieków Ciemnych Grecy przejęli alfabet fenicki, ale posługiwanie się pismem było w tamtym okresie jeszcze bardzo ograniczone. Dopiero w następnych wiekach Grecy utworzyli własny alfabet, dodając do fenickiego niezbędne im samogłoski. Mniej więcej w tym samym czasie, w dziedzinie sztuki wojennej, wykształcił się charakterystyczny bojowy szyk piechoty - falanga.