Grecy i Polacy pochodzenia greckiego w Polsce

Eleni Tzoka (Eleni) - piosenkarka

Eleni Milopoulou urodziła się w Polsce, w 1956 roku, w rodzinie greckich imigrantów, jako dziesiąte - najmłodsze dziecko. Mieszkała i uczyła się w Bielawie na Przedgórzu Sudeckim. Ukończyła tam szkołę podstawową, liceum oraz średnią szkołę muzyczną (gitara). Zadebiutowała w szkolnym zespole muzycznym „Niezapominajki”, a potem śpiewała w innym licealnym tercecie: „Ballada”. Po maturze, w 1975 roku, zaczęła występować w studenckim zespole „Hellen” założonym przez Kostasa Tzokas, rok później wychodząc za jego brata – Fotisa. W 1975 roku zespół „Hellen” zakończył działalność, a Eleni została wokalistką nowego zespołu „Prometheus”, w którym śpiewała przez 5 lat. W 1980 roku zdecydowała się na karierę solową jako Eleni (czyli Helena) karierę która trwa do dzisiaj. Jej opiekunem artystycznym, kompozytorem większości utworów, a także autorem tekstów początkowo był jej szwagier - Konstantinos Tzokas. Obecnie Eleni sama komponuje i tworzy teksty do swoich piosenek.

Pierwsze dwa albumy: „Po słonecznej stronie życia” i „S’agapo – moja miłość” nagrała jeszcze z zespołem „Prometheus”. Ponad 20 kolejnych - już jako solistka. W 1985 roku w plebiscycie muzycznym tygodnika „Panorama”, za piosenkę „Imienia Twego nie chcę znać”, zajęła 3. miejsce w dwóch kategoriach: piosenkarz roku oraz przebój roku. W 2004 roku odebrała Medal Świętego Brata Alberta za wspieranie osób niepełnosprawnych. Prywatnie jest osobą bardzo religijną, co z pewnością pomogło jej uporać się z rodzinną tragedią - jej jedyna córka, 17-letnia Afrodyta została zamordowana przez byłego partnera, który nie mógł pogodzić się z ich rozstaniem. W 2006 roku, z okazji 30-lecia pracy artystycznej, Eleni wydała książkę „Nic miłości nie pokona” - rozmowę z zakonnikiem, o. Robertem Mirosławem Łukaszukiem, o jej życiu, miłości, cierpieniu i rozmowach z Bogiem. Piosenkarka mieszka w Poznaniu, od 2018 roku prowadzi też kanały na YouTube.

Kostas Tzokas - muzyk, producent muzyczny

Konstantinos Tzokas (albo Dzokas) urodził się w 1944 roku w Grecji. Jako młody chłopak wyemigrował z rodziną z ogarniętej wojną domową Grecji do Polski. Podczas studiów na Politechnice Szczecińskiej działał w różnych amatorskich greckich zespołach muzycznych. W roku 1970 założył własny zespół „Hellen” (czyli: Grek), grający muzykę folklorystyczną. Był w nim kompozytorem i grał na buzuki – tradycyjnym greckim instrumencie, podobnym do mandoliny (tylko ze znacznie dłuższym gryfem). Przez 5 lat swojej działalności zespół zdobył dużą popularność – zagrał setki koncertów w Polsce i za granicą. W 1975 roku zespół „Hellen” zakończył działalność, a Kostas Tzokas powołał nowy: „Prometheus” – również grający tradycyjną muzykę grecką. Wokalistką zespołu została nieznana jeszcze wówczas 19-latka - Eleni Milopoulou – urodzona w Polsce, w rodzinie greckich emigrantów (rok później brat Kostasa – Fotis poślubił Eleni). W 1980 r. Kostas Tzokas rozwiązał zespół „Prometheus”, koncentrując się na wsparciu solowej kariery młodej gwiazdy Eleni, stając się jej opiekunem artystycznym. Skomponował też jej pierwsze przeboje, m.in.: „Po słonecznej stronie życia”, „Miłość jak wino”, „Nie myśl co będzie jutro”, „Na miłość nie ma rady” czy „Dyskoteka jak ze snu”. Jest też autorem tekstów wielu piosenek artystki.

Chariklia Motsiou - piosenkarka

Chariklia Motsiou jest córką uchodźców greckich z przełomu lat ’40 i ’50 ubiegłego wieku. Jej rodzina zamieszkała w Krościenku koło Ustrzyk Dolnych, jednak po jakimś czasie powróciła do Grecji, a Chariklia pozostała w Polsce. Studiowała w Akademii Rolniczej w Krakowie i śpiewała w studenckim kabarecie „Pod Budą”, założonym przez Bohdana Smolenia. Na czas wakacji w 1975 roku planowała wyjechać do Grecji, więc Bohdan Smoleń zaprosił na zastępstwo znajomego kolegę – Andrzeja Sikorowskiego. Ten jednak nie poprzestał na zastępstwie i został w kabarecie na dłużej. Po dwóch latach muzycy uznali, że grupa „Pod Budą” ma większy potencjał niż tylko rozbawianie widzów i kiedy Smoleń przeszedł do kabaretu „Tey”, poszli własną drogą, bliską poezji śpiewanej.

Przez pierwszy okres działania w zespole byli tylko współpracownikami – Sikorowski komponował i pisał teksty, a Chariklia śpiewała. Z czasem połączyła ich miłość i w 1977 roku wzięli ślub cywilny, a jakiś czas później kościelny - w cerkwi. Na początku 1980 roku Chariklia będąc w zaawansowanej ciąży odeszła z zespołu. Po urodzeniu córki Mai nie powróciła już do śpiewania, tylko zajęła się domem i córką, trochę malowaniem – jej mąż wiele czasu spędzał poza domem, koncertując. Cała polska rodzina Charikli mówi po grecku, często odwiedzają Grecję i mieszkającą tam rodzinę piosenkarki.

Maja Sikorowska - piosenkarka

Urodziła się w 1980 roku w Krakowie. Jest córką małżeństwa muzyków z krakowskiego zespołu „Pod Budą” - Andrzeja Sikorowskiego i Greczynki Charikli Motsiou. W dzieciństwie mieszkała z matką w Grecji, więc jej pierwszym językiem był grecki, ale teraz płynnie mówi w obydwu. Po rodzicach odziedziczyła zdolności muzyczne i od dzieciństwa śpiewała. Ukończyła muzyczną szkołę podstawową i również muzyczne liceum (fortepian). Studiowała turystykę i rekreację w Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Po studiach zdecydowała się jednak na karierę wokalistki, debiutując w 1995 roku na płycie „Kolędy” grupy „Pod Budą”.

Śpiewa po polsku i grecku, a teksty jej piosenek przeważnie pisze ojciec - Andrzej Sikorowski. W 2001 roku została laureatką Grand Prix Festiwalu Piosenki Greckiej w Zgorzelcu. Próbowała także swych sił w klubach greckich w Atenach i Salonikach. Od 2003 roku występowała u boku swojego ojca, nagrywając płyty i występując z zespołem „Pod Budą”. Ma w swoim dorobku kilkadziesiąt koncertów w całym kraju, oklaskiwała ją też publiczność polonijna w USA, Kanadzie i w Anglii. W 2007 roku wyjechała do Salonik, żeby podszkolić język grecki i tam poznała swojego przyszłego męża. Śpiewa też solo - prezentując podczas recitali materiał nagranego wspólnie z ojcem albumu „Kraków - Saloniki”, który w 2009 roku uzyskał status platynowej płyty (ponad 25.000 sprzedanych nośników) dowodząc niesłabnącego zainteresowania piosenką literacką. Współpracuje także z krakowskim zespołem Kroke, z którym w 2011 roku nagrała płytę „Avra”. Ostatnio śpiewa i koncertuje wraz z ojcem - jako Sikorowscy albo: Andrzej Sikorowski i Maja Sikorowska z zespołem. Wydali wspólnie 5 płyt.

Thanasis Kamburelis - matematyk, informatyk

Kamburelis urodził się w 1932 roku w wielodzietnej rodzinie rolniczej w wiosce leżącej w północno-wschodniej Grecji (Tracja). W latach 1947–1949 uczestniczył w partyzantce w okresie wojny domowej (jako nieletni). Po jej zakończeniu w styczniu 1950 roku w grupie kilku tysięcy emigrantów przybył do Polski. Od 1954 do 1959 roku studiował na Wydziale Matematyki Uniwersytetu Wrocławskiego, a następnie na Politechnice Śląskiej, uzyskując stopień doktora nauk technicznych. Jest żonaty z Polką, Marią Teresą (filologiem klasycznym), z którą ma syna (matematyka) i córkę (nauczycielkę informatyki). Kamburelis ma obywatelstwo greckie i polskie, zna doskonale oba języki i wspólnie z żoną opracowali i wydali słownik polsko-grecki i grecko-polski, za co otrzymali Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki.

Po studiach rozpoczął pracę w nowo otwartych Zakładach Elektronicznych ELWRO we Wrocławiu, gdzie między innymi w latach 1965–1968 kierował zespołem projektu architektury i struktury logicznej komputera Odra 1204. Potem został głównym projektantem komputera serii Odra 1300 i unowocześnionych wersji: Odra 1304 i Odra 1305. Był wówczas przez wielu uznawany za najlepszego w Polsce specjalistę w zakresie architektury i struktury logicznej komputerów cyfrowych. Po roku 1970 Kamburelis uczestniczył w opracowywaniu komputerów Jednolitego Systemu Elektronicznych Maszyn Cyfrowych (RIAD). Pracę w ELWRO zakończył w 1979 roku, by po powrocie do Grecji wykładać na Politechnice Tracji w Xanthi, a następnie na Uniwersytecie Kreteńskim w Heraklionie, gdzie został profesorem. Od 2002 roku jest na emeryturze, mieszka z żoną w Heraklionie i nadal utrzymuje stałe kontakty z Polską. Wielokrotnie był odznaczany przez władze Polski oraz greckich uczelni. W 2018 roku otrzymał Medal 70-lecia Polskiej Informatyki – przyznany przez Kapitułę Polskiego Towarzystwa Informatycznego.

Milo Kurtis - muzyk, multiinstrumentlista

Dimitrios Kurtis urodził się w 1951 roku w Zgorzelcu w rodzinie greckich uchodźców politycznych. Wychowywał się w Polsce w obozach dla greckich uchodźców, gdzie nazwali go Milo, gdyż bardzo lubił jabłka (Milo po grecku znaczy jabłko). Karierę muzyczną rozpoczął od występów z „Grupą w Składzie” na początku lat siedemdziesiątych, grając w niej tak zwaną muzykę intuicyjną, eksperymentalną, z którą wystąpił na Warszawskiej Jesieni. W 1972 roku wspólnie z gitarzystą Wojtkiem Waglewskim założył zespół „Ya-Sou”, odwołujący się do muzyki etnicznej i folkowej. Od 1975 roku po odejściu Marka Jackowskiego rozpoczął występy w grupie „Osjan”. W 1975 roku razem z Markiem Jackowskim założył „Maanam”. Równolegle przez półtora roku grał z „Osjanem” i z „Maanamem”. Brał udział w powstawaniu zespołu „Izrael”, grającego muzykę reggae, występował w funkowej grupie „Zgoda”, następnie w zespole „Deuter” oraz „Voo Voo”. Wielokrotnie występował z Tomaszem Stańką. Wyjechał do Stanów Zjednoczonych by grać tam z wieloma zespołami różnorodną muzykę - od rocka, folku, muzyki etnicznej do free jazzu. Początkowo mieszkał Nowym Jorku, potem w Berkeley w Kalifornii. Po trwającej 11 lat nieobecności powrócił do Polski.

Reaktywował grupę „Osjan” oraz założył grupę „Drum Freaks”, do której zaprasza, oprócz polskich muzyków, instrumentalistów z Ameryki, Afryki i Grecji. Muzyka grupy określana jest mianem – open music, gdyż jest otwarta na wszelkie wpływy muzyczne, czerpiące z różnych kultur. To fuzja bogatej muzyki etnicznej, jazzu, muzyki elektronicznej i klasycznej. Kolejnym projektem Kurtisa był zespół „Naxos Orchestra”, łączący muzykę grecką, żydowską, arabską i polską z jazzem i muzyką współczesną. W ostatnich latach artysta skupia się na tworzeniu muzyki w założonym przez siebie w 2015 r. zespole „MILO Ensemble”. Grupa składa się z muzyków pochodzących z różnych kontynentów, a instrumenty, na których grają, pochodzą m. in. z Bliskiego Wschodu, krajów afrykańskich, Mongolii, Chin czy Indonezji. Każdy z muzyków tworzących grupę wnosi odmienny, wyjątkowy wkład muzyczny w wielokulturową, harmonijną mieszankę, która powstaje z połączenia tych rozmaitych brzmień. W latach 2010 - 2022 współpracował z Radiem Wnet, gdzie prowadził swoją autorską audycję pt. „Na początku był chaos”. Milo Kurtis od pięćdziesięciu lat jest jedną z najbarwniejszych postaci polskiej sceny niezależnej, związanej z muzyką improwizowaną, world music i free jazzem. Jego wielkie zasługi dla polskiej kultury zostały docenione przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego - w 2017 roku otrzymał Srebrny Medal Zasłużony Kulturze „Gloria Artis”.

Ewdoksia Papuci-Władyka - archeolog, profesor UJ

Urodziła się w 1953 roku w rodzinie greckich emigrantów. Ukończyła studia z zakresu archeologii śródziemnomorskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po studiach została zatrudniona jako asystentka w Instytucie Archeologii UJ. Obroniła pracę doktorską w 1986 roku i rozprawę habilitacyjną w 1995 roku. W 2002 roku uzyskała tytuł profesora, zaś w 2003 roku stanowisko profesora nadzwyczajnego w Instytucie Archeologii UJ. Od 2005 roku jest Kierownikiem Zakładu Archeologii Klasycznej na UJ. Od 1998 do 2008 kierowała pracami polsko-ukraińskiej ekspedycji archeologicznej (UJ oraz Muzeum Archeologiczne Ukraińskiej Akademii Nauk) w Koszarach na Ukrainie, gdzie obiektem badań były osady wiejskie i nekropolie opodal greckiej kolonii Olbii, ok. 700 m od brzegu Morza Czarnego. Była to jedna z najważniejszych greckich kolonii u północnych wybrzeży Morza Czarnego. Od 2011 roku jest kierownikiem Paphos Agora Project. Projekt ten, realizowany przez Zakład Archeologii Klasycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, bada główny plac publiczny – agorę miasta Nea Pafos na Cyprze. Jest to przedsięwzięcie o międzynarodowym i  interdyscyplinarnym charakterze, jedno z największych tego typu prowadzonych przez polskich archeologów w basenie Morza Śródziemnego. Współpracuje z zagranicznymi instytucjami naukowymi działającymi w Grecji, m.in. École Française w Atenach. Jest także członkiem Komisji Filologii Klasycznej Polskiej Akademii Umiejętności oraz Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej Polskiej Akademii Nauk. Pod auspicjami PAU kieruje pracami polskiej redakcji międzynarodowej serii Corpus Vasorum Antiquorum, czyli katalogu zabytków ceramiki antycznej znajdujących się w polskich zbiorach.

Jan Konstanty Żupański - księgarz i wydawca (180x-1883)

Urodził się w Poznaniu w 1803 lub 1804 roku, tam też zmarł w 1883 r. Pochodził ze spolonizowanej rodziny kupców greckich o nazwisku Zupanos, osiadłych w Wielkopolsce w II poł. XVIII w. W latach 1818–1826 uczęszczał do Gimnazjum w Poznaniu, następnie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Berlińskim (1826–1830). Pracował jako aplikant przy Wyższym Sądzie Krajowym w Berlinie do 1835, udzielał się jednocześnie jako publicysta i tłumacz. W 1835 wrócił na stałe do Poznania, aby przejąć majątek po śmierci ojca. Początkowo zajmował się tłumaczeniem z języka niemieckiego dzieł ekonomicznych, następnie – wykorzystując odziedziczony po ojcu znaczny kapitał – w 1839 roku, w domu przy Starym Rynku 8 otworzył księgarnię nakładową. Wkrótce rozwinął jednoczesną działalność wydawniczą. W 1842 uruchomił wypożyczalnię książek polskich i francuskich oraz dział antykwaryczny. Był jednym z inicjatorów powołania w 1857 roku Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1848 roku znalazł się w szeregach polskiej Gwardii Narodowej w Poznaniu. W 1861 roku ożenił się z Katarzyną z Duszyńskich (Greczynką z pochodzenia), z którą miał syna Stefana. W Poznaniu istnieje Antykwariat Naukowy nazwany jego imieniem oraz ulica znajdująca się na poznańskiej Wildzie.

Wydawnictwo Żupańskiego rozpoczęło swoją działalność wraz z powstaniem księgarni. Nie posiadał własnej drukarni, więc drukował u innych, ale zawsze dbał o jednolity profil tematyczny i o jak najlepszą szatę edytorską. Samodzielnie dbał o kolportaż swych wydawnictw, a pisarzom wypłacał wynagrodzenia bez umowy, cierpliwie czekając na rękopisy. Publikował dzieła polskich literatów i uczonych, działających w kraju lub za granicą. Żupański, jak inni polscy księgarze, przemycał lub tajnie drukował emigracyjne broszury polityczne lub gazety, głównie ugrupowania demokratycznego. Środki na cenne wydawnictwa dla kultury polskiej zdobywał drukując chodliwe dewocjonalia oraz broszurowe pozycje beletrystyczne dla masowego odbiorcy. Wydawał pięknie ilustrowane edycje poezji: Lenartowicza, Mickiewicza, Pola i Malczewskiego. Od 1853 roku rozpoczął, w ścisłym porozumieniu z autorem, wydawanie wszystkich dzieł Lelewela - ogółem 40 tomów.

Nikos Tavlas - lekarz kardiolog (1924-1977)

Nikos Tavlas urodził się na Krecie w 1924 roku, zginął w wypadku samochodowym w 1977 roku. W 1949 roku przypłynął do Polski na wyspę Wolin na statku Transylwania jako polityczny uchodźca po wojnie domowej w Grecji. Ukończył wydział lekarski Akademii Medycznej we Wrocławiu (obecnie Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu) w 1951 roku, następnie uzyskał doktorat i habilitację z kardiologii. Był autorem ponad 40 publikacji z zakresu kardiologii, ordynatorem szpitala kardiologicznego przy zakładzie opieki zdrowotnej dla Szkół Wyższych we Wrocławiu na Ostrowie Tumskim (obecnie budynek ten już nie istnieje). Prowadził obozy kardiologiczne dla studentów ze schorzeniami kardiologicznymi. Działał w Towarzystwie Uchodźców Politycznych z Grecji w Polsce, gdzie zajmował się sprawami Greków z wyższym wykształceniem. Odznaczony m.in. Orderem Uśmiechu.

Ilias Wrazas - filozof, muzyk (1951-2021)

Jego rodzice trafili do Polski jako uchodźcy, partyzanci podczas wojny domowej w Grecji w 1950 roku. Urodził się we Wrocławiu w 1951 roku i tu też zmarł w 2021 roku. W 1983 ukończył studia z zakresu kulturoznawstwa na Uniwersytecie Wrocławskim, w 1988 roku obronił pracę doktorską, a w 2011 habilitował się na podstawie pracy zatytułowanej „Zbawca Boga”. Pracował w Instytucie Filologii Słowiańskiej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Zielonogórskiego, a także w Katedrze Sztuki i Kultury Plastycznej na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu Zielonogórskiego. Został zatrudniony na stanowisku adiunkta, a następnie piastował funkcję profesora nadzwyczajnego Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Był autorem wielu artykułów naukowych i popularnonaukowych oraz książek: „Zbawca Boga”, „Kuszenie Nikosa Kazantzakisa”, „Struktura, zmiana, poznanie. Szkice z epistemologii i teorii społecznej”, a także „Dyskomfort (nowo)Greków”. Był znaną i lubianą postacią we Wrocławiu, bywalcem kawiarni na Starym Rynku we Wrocławiu, w której toczył filozoficzne i towarzyskie spory. Ilias Wrazas był także świetnym gitarzystą, wokalistą, a także niezrównanym wykonawcą pieśni Mikisa Theodorakisa.